Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie

UZASADNIENIE

FAKTY:

1.  T. Z., córka J. i J. urodziła się (...) w miejscowości S. w K. [k. 15; zapewnienie spadkowe A. G., 145v].

2.  Dnia 25/08/2021 T. Z. została w ciężkim stanie przyjęta na Pododdział (...) Paliatywnej w (...) Szpitalu (...) w W.. Powodem jej przyjęcia był zaawansowany, nieoperacyjny nowotwór jelita grubego z przerzutami do wątroby. Nowotwór wywołał u niej lewostronne wodonercze. Dnia 09/08/2021 z powodu nieoperacyjności chorobowej zmiany wyłoniono u niej stomię. Od 18/08/2021 do 25/08/2021 obszar guza poddano paliatywnemu naświetleniu [k. 225].

3.  Zaawansowane stadium nowotworowej choroby pozwalało tylko na radioterapię paliatywną. T. Z. przeszła zaledwie jeden kurs tej radioterapii. Według prowadzących lekarzy nie miała pozytywnych rokowań. Nie kwalifikowała się do dalszego leczenia [zapewnienie spadkowe i zeznania wnioskodawczyni A. G., k. 145v-146v; zeznania świadkini J. D., czas od 00:48:40, 00:57:46; zeznania świadkini I. P., czas od 01:01:10, czas od 01:04:38, czas od 01:11:17; zeznania świadkini A. Z., czas od 01:15:18, 01:15:56, 01:19:26, 01:20:59].

4.  W pierwszym tygodniu października 2021 była bardzo osłabiona i nie miała siły wstać ze szpitalnego łóżka. Miała założoną pieluchę. Do tego doszło rzucające się w oczy wychudzenie. Zmagała się z problemami w wykonaniu prostych, codziennych czynności. Nie jadła samodzielnie. Była karmiona przez A. G. lub medyczny personel. Picie odbywało się przez słomkę. Nie była w stanie pisać. Pozostawała w pełnym kontakcie słowno – logicznym [zapewnienie spadkowe i zeznania wnioskodawczyni A. G., k. 145v-146v; zeznania świadkini J. D., czas od 00:48:40, 00:57:46; zeznania świadkini I. P., czas od 01:01:10, czas od 01:04:38, czas od 01:11:17; zeznania świadkini A. Z., czas od 01:15:18, 01:15:56, 01:19:26, 01:20:59].

5.  Począwszy od 01/10/2021 do 16/10/2021 ogólny stan zdrowia T. Z. stopniowo pogarszał się. W tym od 08/10/2021 zaczęła ona ulegać znacznemu wyniszczeniu [k. 225].

6.  Dnia 16/10/2021 o 9:30 w (...) Szpitalu (...) w W. przy ul. (...) T. Z. w obecności: A. Z., I. P. i J. D. oświadczyła, że jest świadoma swojej nieuleczalnej choroby i bliska śmierci. Chciała, aby po jej śmierci A. G. stała się właścicielką wszystkiego co ona ma, przekazuje jej mieszkanie, a także cały swój majątek. Tego samego dnia A. Z. spisała na kartce papieru ustne oświadczenie T. Z.. Spisane oświadczenie podpisały: A. Z., I. P. i J. D. [k. 9].

7.  A. G. i T. Z. łączyła przyjacielska relacja [zapewnienie spadkowe A. G., k. 145v-146v; zeznania świadkini J. D., czas od 00:46:58].

8.  W dacie z 16/10/2021 w Polsce panowało zagrożenie epidemią (...)2. W związku z tym, w Szpitalu obowiązywały ograniczenia w odwiedzinach pacjentów przez osoby z zewnątrz [fakt powszechnie znany; zeznania wnioskodawczyni A. G., k. 146v].

9.  Według stanu na 16/10/2021 T. Z. była w pełni świadoma. Swobodnie podjęła decyzję i wyraziła swoją wolę. Miała wówczas przeczucie zbliżającej się śmierci. Zaobserwowany wtedy jej stan psychofizyczny bardzo utrudniał sporządzenie testamentu w zwykłej formie [k. 182; k. 225-226; ustna uzupełniająca opinia biegłego W. Z., czas od 00:09:30 do 00:26:03].

10.  T. Z. zmarła 28/10/2021 w (...) Szpitalu (...) w W.. Przebywała tam na Oddziale (...). Była panną. Nie posiadała dzieci. Jej rodzice zmarli przed nią. Miała bezdzietnego brata, który również zmarł wcześniej. Przed śmiercią jej ostanie miejsce zwykłego pobytu znajdowało się w W. przy ul. (...) [k. 15; zapewnienie spadkowe wnioskodawczyni A. G., k. 145v].

DOWODY:

1.  Sąd dokonał ustaleń faktycznych na podstawie dowodów z dokumentów. Uwzględniono również fakt powszechnie znany zgodnie z art. 228 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

2.  Ustalenie, że 16/10/2021 istniała obawa rychłej śmierci spadkodawczyni oparto na dowodzie w postaci pisemnej opinii biegłego z zakresu medycyny paliatywnej – W. Z. [k. 225-226]. Uczestnik zgłosił do niej zastrzeżenia [k. 235-236]. Biegły wyczerpująco odniósł się do jego zarzutów w ustnej, uzupełniającej opinii. Biegły podkreślił, że stan spadkodawczyni sukcesywnie się pogarszał. Przy czym od 08/10/2021 odnotowano znaczące wyniszczenie spadkodawczyni. Nadto doszły do tego: spadek masy ciała, utrata sił oraz bezskuteczność dotychczasowego leczenia. Zdrowotna sytuacja spadkodawczyni chorej na zaawansowany nowotwór jelita grubego dawała u niej uzasadnione przeczucie rychłej śmierci [k. 225; k. 250, czas od 00:24:50]. Konsekwentnie, w zakresie ustalenia tego faktu nie posłużono się wnioskami biegłego z zakresu chirurgii onkologicznej – M. B. [k. 181-182]. Dla stwierdzenia istnienia obawy rychłej śmierci spadkodawczyni nie było konieczne znalezienie dowodów na fakt, iż również w tym konkretnym momencie nastąpiło nagłe załamanie się jej stanu zdrowia prognozujące rychłą śmierć.

3.  Kolejnym faktem istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy, wymagającym specjalnych wiadomości było ustalenie, czy stan zdrowia spadkodawczyni z 16/10/2021 wskazywał, że wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu było niemożliwe lub bardzo utrudnione [k. 171]. W tym wypadku również oparto się na pisemnej opinii biegłego – W. Z. [k. 226]. Przyjęto za biegłym, iż szybko pogarszający się stan psychofizyczny spadkodawczyni związany z rozwojem choroby nowotworowej uzasadnia stwierdzenie, iż sporządzenie przez nią zwykłego testamentu było co najmniej bardzo utrudnione.

4.  Znowu na aprobatę nie zasłużyły konkluzje biegłego M. B. [k. 181-182]. Biegły ten błędnie wywnioskował, że skoro [jego zdaniem] u spadkodawczyni nie istniała obawa rychłej śmierci to automatycznie oznacza, że mogła ona sporządzić testament w zwykłej formie. Takie wnioskowanie biegłego jest nielogiczne, po prostu błędne. Zupełnie inne fakty wymagają ustalenia w przypadku przesłanki obawy rychłej śmierci, a inne przy ustalaniu czy sporządzenie testamentu w zwykłej formie było możliwe, czy też nie.

5.  Dowód z opinii biegło wymagany był jeszcze do ustalenia, czy 16/10/2021 spadkodawczyni działała w stanie wyłączającym świadomie albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli [k. 171]. Odnośnie tego faktu obaj biegli byli zgodni. Odpowiedzieli, że testatorka była świadoma i mogła swobodnie podjąć decyzję i wyrazić swoją wolę [k. 182; k. 226]. Uczestnik zarzucił, że biegły W. Z. nie udzielił odpowiedzi na to pytanie [k. 235]. Biegły wypowiedział się do tego zarzutu na rozprawie w uzupełniającej opinii [k. 251, czas od 00:19:15]. Odpowiedź biegłego była wystarczająca. Zarzut uczestnika należało uznać za nietrafny.

6.  Z przedstawionych względów uznano, że biegły W. Z. wykonał obie opinie: fachowo, rzetelnie i kompletnie. Odpowiadały one wymogowi z art. 285 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Te wymogi częściowo tylko spełniła opinia biegłego M. B., tj. w zakresie, w którym odpowiedziała na trzecie pytanie z postanowienia z 23/08/2023 [k. 171].

7.  Oparto się również na zapewnieniu spadkowym i zeznaniach wnioskodawczyni. Uwzględniono także zeznania świadkiń.

8.  Na rozprawie 07/11/2024 pominięto dowód uczestnika z pkt 1 pisma z 18/06/2024 [k. 258v, 239]. Dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego o specjalności medycyny paliatywnej było nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Przewodniczący podał motywy takiego rozstrzygnięcia. W szczególności nie zaszły przesłanki do dopuszczenia takiego dowodu [zob. art. 286 k.p.c.]. Opinie biegłego W. Z. oceniono jako pełne i odpowiadające na pytania. Opinia innego biegłego z tej samej dziedziny nie była potrzebna.

PRAWO:

I.  Stosownie do art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Pierwszeństwo ma zawsze wola spadkodawcy, wyrażona w przewidzianej prawem formie, tj. formie testamentu, co wynika z art. 926 § 2 k.c.

II.  W zgodzie z art. 941 k.c., rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci może nastąpić wyłącznie w formie testamentu. Testament jest czynnością prawną formalną, tj. czynnością, która musi być dokonana w formie przewidzianej ustawą pod rygorem nieważności. Z uwagi na formę testamentu wyróżnia się testamenty zwykłe i testamenty szczególne, do których należy m.in. testament ustny.

III.  Do testamentów zwykłych zalicza się: własnoręczny [art. 949 k.c.], notarialny [art. 950 k.c.] i urzędowy [art. 951 k.c.].

IV.  Zgodnie z art. 952 § 1 k.c. jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

V.  Dla ważności testamentu ustnego wymagane jest łączne spełnienie następujących przesłanek:

1. obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo zaistnienie okoliczności szczególnych, uniemożliwiających lub bardzo utrudniających zachowanie zwykłej formy testamentu;

2. złożenie przez spadkodawcę ustnie swojej woli;

3. jednoczesna obecność co najmniej trzech świadków przy składaniu oświadczenia woli przez spadkodawcę.

VI.  W myśl art. 952 § 2 i § 3 k.c. treść, a tym samym, także istnienie testamentu ustnego może być stwierdzone tylko w dwojaki sposób.

Po pierwsze, treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

Po drugie gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem.

VII.  Przechodząc ma grunt rozpoznawanej sprawy należy przyjąć, że zostały spełnione wymogi formalne do stwierdzenia treści testamentu ustnego. T. Z. 16/10/2021 w W. swoją ostatnią wolę oświadczyła w obecności trzech świadkiń: A. Z., I. P. i J. D.. Następnie tego samego dnia w W. świadkini A. Z. spisała oświadczenie spadkodawczyni z podaniem miejsca i daty złożenia tego oświadczenia. Pismo ze spisanym oświadczeniem spadkodawczyni opatrzono miejscem i datą jego sporządzenia. Pismo zostało podpisane przez wszystkie świadkinie.

VIII.  Zostały spełnione wszystkie formalne wymogi ustnego testamentu. A zatem 16/10/2021 doszło do skutecznego wyrażenia ostatniej woli przez spadkodawczynię.

IX.  Pozostało jeszcze ustalenie, czy zaistniały przesłanki, o których mowa w art. 952 § 1 k.c.

X.  Ustalono, że 16/10/2021 zaistniała przesłanka warunkująca możliwość sporządzenia testamentu ustnego, jaką była obawa rychłej śmierci spadkodawczyni.

W orzecznictwie panuje pogląd, że przesłankę tą należy rozstrzygać każdorazowo w konkretnym stanie faktycznym, by ustalić, czy rzeczywiście w chwili sporządzenia testamentu istniała obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 15/02/2008, I CSK 381/07 stwierdził, że obawa rychłej śmierci nie oznacza tylko lęku czy strachu przed śmiercią odczuwanego przez spadkodawcę, lecz świadomość spadkodawcy, że możliwa jest jego rychła śmierć, przy czym musi wcześniej wydarzyć się coś, co by tę obawę uzasadniało.

XI.  Subiektywne odczucia testatora muszą być usprawiedliwione obiektywnymi okolicznościami [tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 27/02/2013, IV CSK 380/12]. Musi zatem istnieć pewien obiektywny stan uzasadniający istnienie takiej obawy [postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 29/06/2012, I CSK 575/11]. Istnienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy, który sporządzi testament ustny (art. 952 § 1 k.c.) należy oceniać zgodnie z zasadami wiedzy medycznej oraz doświadczeniem życiowym [postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 23/11/1998, II CKN 47/98].

XII.  W oparciu o zgromadzony materiał dowodowy należy przyjąć, że zarówno z subiektywnego, jak i obiektywnego punktu widzenia w czasie sporządzenia testamentu ustnego przez spadkodawczynię zachodziła obawa rychłej śmierci. Jej stan zdrowia ulegał bowiem systematycznemu pogorszeniu. Traciła masę ciała. Czuła się coraz słabsza. Nie mogła samodzielnie wykonywać podstawowych czynności życia codziennego. W dacie wygłaszania ustnego testamentu miała 75 lat. Zmagała się z zaawansowaną, nieoperacyjną, nowotworową chorobą jelita grubego. Jej organizm nie reagował na zastosowaną radioterapię. Dodatkowo odczuwała szereg uciążliwych dolegliwości. Spadkodawczyni głównie leżała w szpitalu. Przy czym przebywała tam na oddziale paliatywnym. Bez wątpienia spadkodawczyni 16/10/2021 mogła, w sposób uzasadniony odczuwać obawę rychłej śmierci. Pod wpływem tej obawy, spadkodawczyni ostatecznie ukształtowała swoją decyzję w zakresie rozrządzenia majątkiem po śmierci.

XIII.  Przesłanki sporządzenia testamentu ustnego nie muszą zachodzić łącznie. Art. 952 § 1 k.c. wskazuje trzy oddzielne sytuacje pozwalające na jego sporządzenie – istnienie obawy rychłej śmierci, okoliczności szczególne uniemożliwiające skorzystanie ze zwykłej formy testamentu i okoliczności szczególne utrudniające skorzystanie ze zwykłej formy testamentu. Wystarczające jest zatem zajście jednej z tych okoliczności, by dopuszczalne było sporządzenie testamentu ustnego. Na brak powiązania przesłanki obawy rychłej śmierci ze stanem zdrowia uniemożliwiającym sporządzenie testamentu w formie zwykłej wskazuje również treść § 2 dotycząca stwierdzenia treści testamentu ustnego przez spisanie oświadczenia spadkodawcy i jego podpisania przez świadków testamentu oraz spadkodawcę przed upływem roku od jego złożenia [postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 20/03/2018 V CSK 492/17 za: E. G., P. M. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 11, W. 2023].

XIV.  N. od powyższego w ustalonym stanie faktycznym miały również miejsce szczególne okoliczności uniemożliwiające lub znacznie utrudniające zachowanie zwykłej formy testamentu.

XV.  Spadkodawczyni nie była w stanie samodzielnie pisać, zatem nie mogła sporządzić testamentu własnoręcznego. Przy ocenie możliwości sporządzenia testamentu zwykłego należy brać po uwagę okoliczności leżące po stronie testatora w chwili sporządzania testamentu [postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 22/05/2019, IV CSK 112/18].

XVI.  Generalnie niemożliwość (znaczne utrudnienie) sporządzenia testamentu zwykłego występuje wówczas, gdy testator nie może sporządzić testamentu holograficznego (np. nie umie lub nie może pisać), a przywołanie notariusza lub osoby urzędowej jest praktycznie niemożliwe. Chodzi przy tym o niemożność zachowania formy testamentu zwykłego, a nie o niemożliwość, tzn. okoliczności mają dotyczyć wyłącznie testatora (nie ma znaczenia, że ktoś inny byłby w stanie w takiej samej, a nawet tej samej sytuacji sporządzić testament zwykły) [W. B. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 31, W. 2023].

XVII.  Jeszcze wyraźniej podkreślono to w kolejnym Komentarzu do art. 952 k.c. zgodnie, z którym „Testament stanowi jednostronną i osobistą czynność prawną, dlatego dokonując oceny w przedmiocie spełnienia powyższej przesłanki, należy wziąć pod uwagę wyłącznie możliwości faktyczne samego testatora, a nie osób trzecich, w szczególności krewnych spadkodawcy, którzy w wielu przypadkach po pokonaniu określonych trudności mogliby stworzyć mu warunki do sporządzenia testamentu w zwykłej formie, np. przywołując notariusza. Zakres stosowania wskazanej przesłanki, pozwalającej spadkodawcy ustnie rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci, nie jest zbyt szeroki. Szczególne okoliczności uniemożliwiające lub bardzo utrudniające sporządzenie testamentu własnoręcznego będą najczęściej leżały po stronie testatora, który np. nie może pisać z powodu kalectwa lub choroby, natomiast nadzwyczajne sytuacje wyłączające skorzystanie z testamentu notarialnego i allograficznego mogą mieć zarówno charakter subiektywny, np. zły stan zdrowia, jak i obiektywny, np. klęska żywiołowa” [M. S. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. II, red. M. B.-S., A. S., W. 2024, art. 952].

XVIII.  Bardzo zły stan zdrowia spadkodawczyni uniemożliwiały jej również sporządzenie testamentu w pozostałych [zwykłych] formach. Spadkodawczyni znajdowała się w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej. Nie reagowała na zastosowaną radioterapię. Przebywała na oddziale paliatywnym. Głównie leżała. Była bardzo osłabiona. Zmagała się z bólem. Wymagała pomocy osób trzecich w prostych czynnościach codziennego życia m.in. jedzenie, picie. W związku z powyższym spadkodawczyni w takim stanie nie mogła pójść lub pojechać do notariusza, czy też do wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

XIX.  Spadkodawczyni nie mogła pisać, nie mogła unieść w ręce długopisu. Tym samym niemożliwe było aby w tym samym czasie dzwoniła do notariuszy, czy urzędników. Nie była w stanie wezwać do szpitala notariusza lub urzędnika celem sporządzenia testamentu notarialnego lub urzędowego. Kwestia, że w takim razie mogła ona zwrócić się do kogoś innego [np. wnioskodawczyni] z prośbą o skontaktowanie jej z notariuszem lub urzędem w sprawie testamentu nie ma znaczenia [zob. Komentarze wyżej]. Możność sporządzenia testamentu w zwykłej należy oceniać tylko i wyłącznie z punktu widzenia osoby zainteresowanej. W tym wypadku trzeba spojrzeć na sytuację testatorki. Nie zaś osób trzecich, które ewentualnie mogłyby pomóc testatorce w zachowaniu zwykłej formy testamentu. To ma być jej działanie oraz jej wola. Dodatkowo trzeba zwrócić uwagę, że w owym czasie wciąż obowiązywały obostrzenia „covidowe”. Zaś w szpitalach były one bardzo restrykcyjne. W tej sytuacji wejście na paliatywny oddział szpitalny osoby z zewnątrz – notariusza lub urzędnika byłoby bardzo utrudnione.

XX.  W związku z tym, że zaistniały przesłanki, o których mowa w art. 952 § 1 k.c., stwierdzono nabycie praw do spadku na podstawie ustnego testamentu. Cały spadek nabyła wnioskodawczyni – A. G.. Wnioskodawczyni nie złożyła oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku po spadkodawczyni w terminie 6 miesięcy od daty, w której dowiedziała się o testamentowym tytule swego powołania do spadku po spadkodawczyni. W związku z czym jednocześnie należało wskazać, że nabyła ów spadek z dobrodziejstwem inwentarza [art. 1015 § 1 i 2 k.c.].

XXI.  Nieuiszczone koszty sądowe w kwocie 3442,54 PLN nakazano pobrać od wnioskodawczyni i uczestnika [w równych częściach, tj. w kwotach po 1721,27 PLN] na rzecz Skarbu Państwa – tutejszego Sądu na podstawie art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ustawy z 28/07/2005 o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Na pobrane od obu stron koszty złożyły się 68,02 PLN za medyczną dokumentację [k. 110] i (...),52 wynagrodzeń biegłych [k. 185, 229, 264].

XXII.  O poniesionych przez strony kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c . , bowiem były one w równym stopniu zainteresowane wynikiem postępowania, a wydane orzeczenie dotyczy ich praw.

Zarządzenia:

1.  (...) (...)–(...);

2.  (...)

3.  (...)