Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 10 października 2024 r.

I.  STANOWISKA STRON

1.  Wnioskiem z dnia 07 marca 2019 r. Skarb Państwa – Prezydent (...) W. na podstawie art. 679 § 1 i 2 k.p.c. wniósł o zmianę prawomocnego postanowienia w sprawie I Ns 768/06 z dnia 17 kwietnia 2007 r. w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po O. S. zmarłym w dniu 03 sierpnia 1944 r. w W., zgodnie z którym na podstawie ustawy nabyli: matka W. S. w udziale wynoszącym ¼ części spadku oraz brat S. S. (1) w udziale wynoszącym ¾ części spadku oraz w przedmiocie stwierdzenia spadku po S. S. (1) zmarłym w dniu 20 sierpnia 1944 r. zgodnie z którym spadek nabyły jego dzieci, tj. córka A. B. z domu S. oraz syn J. S. po ½ części spadku każde z nich – w ten sposób, że spadek po O. S. oraz S. S. (1) nabył w całości Skarb Państwa – Prezydent(...). W..

2.  W uzasadnieniu wnioskodawca podniósł, że postanowienie spadkowe zapadło po przeprowadzeniu postępowania bez udziału wnioskodawcy – Skarbu Państwa – Prezydenta (...) W. w sytuacji, gdy jego udział był konieczny – a więc zapadło z obrazą art. LIV ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny, zgodnie z którym przepisy o dziedziczeniu ustawowym Skarbu Państwa stosuje się bez względu na rodzaj majątku, do wszelkich spadków otwartych przed 1 stycznia 1947 r., jeżeli według przepisów obowiązujących przed tą datą spadki te były wakujące lub bezdziedziczne, chyba że postępowanie dotyczące spadku zostało już prawomocnie ukończone. Wnioskodawca wskazał, iż dla oceny praw spadkowych w niniejszej sprawie mają zastosowanie przepisy Kodeku Napoleona obowiązującego do dnia 01 stycznia 1947 r. Wnioskodawca powołał się na art. 811 KN, podnosząc jednocześnie, iż termin końcowy na przyjęcie spadku po O. S. wyniósł 30 lat zgodnie z art. 789 KN i upłynął w dniu 03 sierpnia 1974 r., a na przyjęcia spadku po S. S. (1) upłynął w dniu 20 sierpnia 1974 r. Z akt VI Ns 768/06 wynika, że następcy prawni po O. S. i S. S. (1) złożyli taki wniosek dopiero w roku 2007. Wnioskodawca uznał więc, że bezspornym jest wprawdzie, iż istnieli spadkobiercy jednakże nie przeprowadzili postępowania spadkowego przed upływem 30 lat (wniosek, k. 2-5).

3.  W odpowiedzi na wniosek uczestniczka A. B., reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosła o oddalenie wniosku i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania. W uzasadnieniu wskazała, że w niniejszej sprawie brak jest podstaw do uznania spadków z wakujące, w związku z tym, że istnieli spadkobiercy porządkowi po tych osobach, tj. w odniesieniu do O. S. jego matka W. S. zaś w odniesieniu do S. S. (1) jego małoletnie wtedy dzieci: A. B. oraz J. S. oboje urodzeni (...) w imieniu których czynności faktyczne i prawne do czasu ich pełnoletności wykonywała W. S.. W. S. na mocy postanowienia Sądu Grodzkiego w W. z dnia 20 maja 1947 r. w sprawie VII Co 123/47 na jej wniosek przywrócono niepodzielnie posiadanie ww. nieruchomości – w ocenie pełnomocnika uczestniczki – postępowanie takie można uznać za milczące przyjęcie spadku w rozumieniu 778 KN. W związku z powyższym, spadków po O. S. oraz po S. S. (1) nie można uznać za wakujące (pismo pełnomocnika uczestniczki A. B., k. 47-50).

4.  Uczestnika A. S. – spadkobierca po zmarłym J. S. – reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosła o oddalenie wniosku. Uczestnika nie złożyła wniosku o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania, tak w piśmie procesowym, jak i na rozprawie. Wskazała, że przychyla się do stanowiska wyrażonego przez uczestniczkę A. B. (k. 192-193).

II.  Fakty ustalone w sprawie – w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia

5.  O. S. zmarł w dniu 03 sierpnia 1944 r. O. S. był kawalerem i nie miał dzieci. W chwili jego śmierci przy życiu pozostawali brat S. S. (1) oraz matka W. S.. Nie pozostawił po sobie testamentu. Był obywatelstwa polskiego. Ostatnim miejscem jego zamieszkania przed śmiercią była Al. (...) w W.. W. S. zmarła 15 października 1970 r.

6.  S. S. (1) zmarł w dniu 20 sierpnia 1944 r. W chwili śmierci miał dwójkę małoletnich dzieci – A. B. z domu S. oraz J. S.. Oboje urodzeni byli 1 grudnia 1934 r. Nie pozostawił testamentu. Był obywatelstwa polskiego. Ostatnim miejscem jego zamieszkania przed śmiercią była (...) M. 2 w W..

7.  Córka S. S. (1), A. B. z domu S., wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych i zawarła związek małżeński z C. E. B. w dniu 03 marca 1981 r. J. S. zmarł w dniu 21 grudnia 2011 r. na terenie Stanów Zjednoczonych (USA), w chwili śmierci był rozwiedziony i miał jedną córkę – A. S.. A. S. nabyła spadek po ojcu J. S. w całości.

dowód: bezsporne, a nadto odpis postanowienia z dnia 09.01.2024 r., k. 167 oraz odpisy aktów zgonu, k. 4-5 oraz 8 i 15, odpisy skrócone aktów urodzenia, k. 6, odpisy skrócone aktów małżeństwa, k. 7 i 21 z akt dołączonych o sygn. akt VI Ns 768/06

8.  O. i J. S. byli współwłaścicielami nieruchomości położonej przy ul. (...) w W., nr hip. (...) w 5/24 części. W. S. była współwłaścicielką tejże nieruchomości w 1/24 części. Nieruchomość ta została w trakcie wojny uszkodzona.

9.  W 1947 r. W. S. – matka zmarłych O. i S. – po zakończeniu działań wojennych wystąpiła do Sądu Grodzkiego w W. z wnioskiem o przywrócenie jej posiadania (...) nieruchomości przy ul. (...). Była w tamtej sprawie reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. We wniosku wskazała, że jest matką zmarłych w czasie powstania (...) synów – O. S. oraz S. S. (1) – będących przed swoją śmiercią właścicielami w części 5/24 nieruchomości znajdującej się przy ul. (...). Wskazała, że w czasie składania wniosku nieruchomość ta była w posiadaniu Zarządu Miejskiego.

10.  Sąd Grodzki w W. w „tytule wykonawczym” wydanym w dniu 20 maja 1947 r. sprawie pod sygn. akt VII Co 123/47 w sprawie z wniosku W. S. o wprowadzenie w posiadanie nieruchomości postanowił wprowadzić W. S. w posiadanie ¼ niepodzielnej części nieruchomości (...) położonej przy ul. (...) w W.. Tytułowi temu nadano klauzulę wykonalności.

dowód: wniosek, k. 51, tytuł wykonawczy wraz z klauzulą, k. 52-53

11.  Do 2006 r. nie toczyło się postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po O. S. i S. S. (1). Nie został ustanowiony kurator spadku po O. S. czy S. S. (1). W. S. nie składała oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku po O. S.. A. B. i J. S. nie składali oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku S. S. (1).

12.  Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2007 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie w sprawie z wniosku A. B., z udziałem J. S., o stwierdzenie nabycia spadku po O. S. i S. S. (1) stwierdził, że spadek po O. S. zmarłym w dniu 03 sierpnia 1944 r. w W., ostatnio stale zamieszkałym w W., na podstawie ustawy nabyli: matka W. S. z domu R. w udziale wynoszącym ¼ części spadku oraz brat S. S. (1) w udziale wynoszącym ¾ części spadku oraz stwierdził, że spadek po S. S. (1) zmarłym w dniu 20 sierpnia 1944 r. w W., ostatnio stale zamieszkałym w W., na podstawie ustawy nabyły dzieci, tj. córka A. B. z domu S. oraz syn J. S. po ½ części spadku każde z nich.

dowód : postanowienie z 17.04.2007 r., k. 7

III.  Ocena dowodów

13.  Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie przedłożonych przez strony dokumentów, których prawdziwość i treść nie została zakwestionowana nie budziła wątpliwości sądu. W dokonywaniu ustaleń sąd oparł się również na twierdzeniach stron stanowiących fakty bezsporne i niezaprzeczone oraz przyznane w rozumieniu art. 229 i 230 k.p.c. Złożone przez strony dokumenty nie były kwestionowane przez strony i nie zachodziły wątpliwości co do ich autentyczności, toteż sąd uznał je za wiarygodne i przydatne dla ustaleń faktycznych w sprawie.

IV.  Ocena prawna

14.  Wniosek Skarbu Państwa – Prezydenta (...) W. o zmianę prawomocnego postanowienia z dnia 17 kwietnia 2007 r. o stwierdzeniu nabycia spadku po O. S. i S. S. (1) (VI Ns 768/06) podlegał oddaleniu w całości. Spadku po zmarłych O. i S. S. (1) nie sposób uznać za spadek wakujący (nieobjęty).

15.  Zgodnie z treścią art. 679 § 1 k.p.c., dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów niniejszego rozdziału, jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność. Przepis art. 679 § 2 k.p.c. stanowi natomiast, że wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany. W myśl art. 679 § 3 k.p.c. w razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

16.  Skarb Państwa nie był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po O. S. oraz S. S. (1), toczącego się przed tut. Sądem pod sygn. akt VI Ns 768/06, w związku z czym nie był obowiązany do zachowania rocznego terminu o którym mowa w art. 679 § 2 k.p.c. Nie było również wątpliwości co do tego, że Skarbowi Państwa przysługiwała legitymacja do zgłoszenia wniosku inicjującego niniejsze postępowanie, powoływał się on bowiem na to, że to jemu przysługuje wyłączne prawo dziedziczenia spadku po ww. zmarłych.

17.  Bracia O. S. oraz S. S. (1) zmarli podczas trwania Powstania (...). Pierwszy z braci – O. S. zmarł w dniu 03 sierpnia 1944 r., natomiast drugi z braci – S. S. (1) zmarł w dniu 20 sierpnia 1944 r. Przepisami właściwymi dla oceny spraw spadkowych po O. S. i S. S. (1) - także w kontekście art. LIV ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. przepisów wprowadzających kodeks cywilny (PW) są przepisy Kodeksu Napoleona (dalej KN). Kodeks ten obowiązał na terenie dawnego Królestwa Kongresowego. KN w zakresie praw spadkowych został uchylony z dniem 01.01.1947 r. w związku z wejściem w życie dekretu z dnia 8 października 1946 r. prawo spadkowe. KN stanowił w art. 718, iż: „Otwieraią się spadki przez śmierć naturalną, i przez śmierć cywilną”.

18.  Przepis art. 723 KN stanowił, iż: „Prawo urządza porządek spadku między dziedzicami prawemi: gdyby takich nie było, to dobra przechodzą do dzieci naturalnych; potém do małżonka, który przeżył, a gdyby i tego nie było, to do narodu. Jednocześnie, w treści art. 724 wprowadzono zasadę, iż: „Prawi dziedzice obeymuią przez sam skutek prawa swego, dobra, prawa, i wszelakie sprawy umarłego, z obowiązkiem zaspokojenia wszelkich ciężarów spadku: naturalne dzieci, małżonek, który przeżył, i naród powinni wyrobić, aby przez sąd wprowadzeni byli w posiadanie, podług form, które oznaczone będą. Zgodnie z art. 725 KN „Aby brać spadek, potrzeba mieć byt w chwili otwarcia spadku. A zatém niezdatnemi są do obięcia spadku: 1mo. Kto poczęty nie iest. 2do. Dziecię urodzone, które żyć nie może. 3tio. Kto cywilnie umarł.” Ponadto Kodeks Napoleona w art. 731 stanowił, iż Spadki przechodzą do dzieci i następców umarłego, do iego poprzedników, do iego krewnych pobocznych, w porządku i podług prawideł niżey oznaczonych.

19.  W nawiązaniu do powyżej przytoczonych przepisów KN, należy stwierdzić, iż w chwili otwarcia spadku spadkodawcy O. S., który był bezdzietnym kawalerem, żył jego brat S. S. (1) oraz matka W. S.. W chwili śmierci S. S. (1) żyło natomiast jego dwoje dzieci. Ponadto, na podstawie okoliczności niniejszej sprawy, dostępnej dokumentacji, a także twierdzeń stron, w tym wnioskodawcy, w żaden sposób nie można stwierdzić, aby W. S. czy S. S. (1) były osobami niegodnymi „brania spadku” w rozumieniu art. 727 KN po O. S. czy też aby A. B. lub J. S. byli niegodnymi brania spadku po ojcu – S. S. (1).

20.  Wskazać w tym miejscu należy, iż wnioskodawca kwestionował postanowienie spadkowe wskazując m.in. na treść art. 811 i art. LIV PW. Przepis art. LIV PW stanowi, iż przepisy kodeksu cywilnego o dziedziczeniu ustawowym Skarbu Państwa stosuje się bez względu na rodzaj majątku, do wszelkich spadków otwartych przed dniem 01.01.1947 r. jeżeli według przepisów obowiązujących przed tą datą spadki te były wakujące lub bezdziedziczne, chyba że postępowanie dotyczące spadku zostało już prawomocnie zakończone.

21.  Postępowanie spadkowe po O. S. i S. S. (1) zostało przeprowadzone w 2006 r. Zatem należało ocenić, czy w istocie mamy do czynienia ze spadkiem wakującym, bezdziedzicznym. Definicja spadku wakującego określona została w art. 811 Kodeksu N.. Zgodnie z jego treścią: „Gdy po upływie terminów do sporządzenia inwentarza i do namysłu nikt się z roszczeniem do spadku nie zgłasza, gdy nie ma znanego spadkobiercy lub gdy spadkobiercy znani spadku się zrzekli, spadek poczytuje się za wakujący”.

22.  Przepis ten został ustanowiony na potrzeby zabezpieczenia spadku, gdy w terminach określonych art. 795 KN (3 miesiące na sporządzenie spisu inwentarza, licząc od dnia otwarcia spadku plus dodatkowo 40 dni do namysłu, które zaczynały swój bieg po upływie terminu na sporządzenie inwentarza, albo od dnia zamknięcia inwentarza, jeżeli był ukończony przed trzema miesiącami) nikt uprawniony nie zgłaszał się do objęcia spadku, legitymując swe prawa do niego.

23.  Zauważyć także należy, że przepis ten stanowi jedynie, kiedy spadek poczytywany był za wakujący, stawiał zatem domniemanie spadku wakującego - art. 811 KN nie wskazywał zatem, że spadek jest wakujący, gdy nikt się do niego nie zgłasza i nie ma spadkobiercy wiadomego, lecz jedynie, że jest uważany za wakujący, gdyż może nim w rzeczywistości nie być (C. Demolombe, O spadkach; przełożył i uzupełnił przepisami Kodeksu Cywilnego Polskiego z 1825 r. oraz jurysprudencją b. IX Departamentu Rządzącego Senatu, Warszawskiej Izby Sądowej i Kasacyjnego Departamentu Senatu Władysław Nowakowski, T. III, s. 292).

24.  Formalne uznanie spadku za wakujący odbywało się przed władzami sądowymi i wchodziło w zakres czynności postępowania niespornego, określonego przepisami Ustawy Postępowania Sądowego Cywilnego z 1864 r. (art. 1743-1748 u.p.c.). Trybunał pierwszej instancji, po zbadaniu przesłanek z art. 811 KN uznawał, że spadek jest wakujący i na żądanie osób zainteresowanych albo na przełożenie Prokuratora Cesarskiego wyznaczał dla takiego spadku kuratora. Jego obowiązki określał art. 813 i 814 KN (uzupełnione Postanowieniem b. Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego z dnia 30 stycznia/11 lutego 1842 r. o spadkach bezdziedzicznych i wakujących (Dz. Pr. XXIX, s. 23), do których należało w pierwszej kolejności ustalenie masy czynnej poprzez spisanie inwentarza. W dalszej - zarząd i likwidacja spadku. W tym względzie przysługiwały mu prawa spadkobiercy beneficjalnego, tj. m.in. ściganie dłużników i staranie się o zwrot od nich należności, reprezentacja interesów spadku w postępowaniu sądowym, zarówno jako strona czynna, jak i bierna.

25.  Podkreślić należy, iż treść art. 811 KN, niejednokrotnie budziła wątpliwości w rozumieniu, jak i stosowaniu (por. B.S. Rappaportowa Spadek wakujący…., s. 605-606), ale wykształciła się ostatecznie koncepcja, w myśl której, aby poczytać spadek za wakujący konieczne były trzy warunki: 1) upływ terminów do sporządzenia inwentarza i do namysłu; 2) brak wszelkich zgłoszeń pretensji do spadku oraz 3) nieistnienie znanych spadkobierców, lub zrzeczenie się przez nich spadku. Podkreślić także należy, że aby możliwe stało się poczytanie spadku za wakujący konieczne było, aby wyżej wskazane przesłanki wystąpiły łącznie (tak też postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 30 marca 2017r., sygn. akt XXVII Ca 2666/16). Sam upływ terminu na sporządzenie inwentarza i do namysłu nie pozwalał na wakowanie spadku, jeśli znani byli spadkobiercy wwiązani należący do 1 z 12 grup uprawnionych do dziedziczenia według Kodeksu Napoleona albo gdy istniał ktoś, kto rościł sobie prawa do spadku. I właśnie trzecia ze wskazanych w art. 811 KN przesłanek jest niezmiernie istotna, a to ze względu na celowość uznawania spadku za wakujący, jeżeli spadkobierca jest znany i nie zrzekł się spadku. W związku z tym, należy interpretować powyższe w ten sposób, że samo zatem istnienie spadkobierców stanowi przeszkodę uznania spadku za wakujący. Kolejny przepis i jego zamieszczenie w Oddziale poświęconym spadkom bezdziedzicznym oznacza, iż w sytuacji spadku bezdziedzicznego jest mianowany kurator na wniosek zainteresowanych albo „na przełożenie Prokuratora Cesarskiego”. Taki kurator ma dokonać czynności zbliżonej do aktualnej instytucji spisu inwentarza. Z ustalonego stanu faktycznego wynika, iż spadkobiercy zarówno O. S., jak i S. S. (1), byli znani. Nie zostało ustalone, aby po ich stronie doszło do zrzeczenia się spadku.

26.  Nadto nie został ustanowiony kurator, który miałby spisywać spadek wakujący, co również podważa podstawy dla kwalifikacji spadku po O. S. i S. S. (1) jako bezdziedzicznego w rozumieniu art. 811 KN.

27.  W ocenie Sądu Rejonowego ustawodawca nie wskazywałby takiego warunku, gdyby nie chodziło mu o unormowanie właśnie takiej sytuacji, że dziedzic nie jest znany bądź spadku się zrzekł. Gdyby bowiem ustawodawca chciał za spadek wakujący poczytywać sytuację, kiedy spadkobierca jest, ale w żaden sposób nie ujawnia się i nie przedstawia swoich praw do spadku, wyraziłby swoją wolę uznając za wystarczające spełnienie tylko dwóch pierwszych warunków. Trzeci uznałby za zbędny i za wakujący poczytywany byłby spadek po upływie terminów do sporządzenia inwentarza i do namysłu, kiedy nikt z roszczeniem do spadku się nie zgłosił. Tak jednak nie jest ( tak postanowienie SO w Warszawie z 30 marca 2017 r. sygn. akt XXVII Ca 2666/16)

28.  W tym miejscu należałoby się odwołać także do celu instytucji spadku wakującego, którym było – w razie, gdy nikt się do spadku nie zgłasza - aby podmioty trzecie, jak wierzyciele znaleźli przeciwnika ( contradicteur), przeciwko któremu mogliby zwracać się celem wykonania swych praw, a którym jest kurator ustanowiony w myśl art. 812 KN ( por. B.S. Rappaportowa Spadek wakujący w świetle doktryny i praktyki (dokończenie), Gazeta (...), Nr 45, wydanie z 08 listopada 1937 r., Rok LXIV, s. 618). To bowiem na ich korzyść został ustanowiony czas do namysłu, który znajduje swoje usprawiedliwienie w obronie ich praw, jako że przez zwłokę w przyjęciu spadku ze strony spadkobiercy, na straty materialne mogliby być narażeni ( por. Józef Louis, Prawo spadkowe, Kraków 1865 r., s. 36).

29.  Nadto, wskazać należy, iż zgodnie z art. 777 KN „Skutek przyięcia cofa się do dnia otwarcia spadku.” Kodeks Napoleona wprowadza też przyjecie wyraźne lub niewyraźne wskazując w art. 778, iż: wyraźne iest, gdy się przyymuie tytuł i przymiot dziedzica, w akcie urzędowym, albo prywatnym; iest niewyraźne, gdy dziedzic taki akt czyni, który okazuie konieczny domysł, że ma zamiar przyięcia, i któregoby nie miał prawa uczynić, tylko iako dziedzic.”

30.  W przypadku spadkobierców po O. S. oraz spadkobierców po S. S. (1) – w ocenie Sądu – bez wątpienia możemy mówić o przyjęciu niewyraźnym, które nadto należy wykładać z uwzględnieniem bardzo szczególnej sytuacji obywateli Polski w czasie oraz po zakończeniu II Wojny Światowej. Powołany przepis o przyjęciu spadku niewyraźnym w kontekście art. 811 KN musi zostać wyłożony w konkretnych warunkach, w jakich znalazł się obywatel, a które to warunki mogły nie być przewidziane przez tworzących Kodeks Napoleona. Formy urzędowej zabrakło tylko i wyłącznie z powodu bardzo wyjątkowej sytuacji kraju w czasie II Wojny Światowej oraz po jej zakończeniu, zwłaszcza mając na uwadze panujący wówczas ustrój polityczny i wiążące się z nim akty prawne, stanowiące podstawę nacjonalizacji majątku prywatnego (w tym przypadku – tzw. dekret Bieruta).

31.  Należy ponadto przyjąć, i domysł i zamiar po stronie spadkobierców O. S. oraz S. S. (1), skoro niezwłocznie po zakończeniu wojny W. S. – matka zmarłych braci, spadkobierczyni po O. S., występująca także za małoletnich dzieci S. S. (1) – zwróciła się do Sądu Grodzkiego o przywrócenie posiadania nieruchomości położonej przy ul. (...) w W., która to nieruchomość wchodziła w skład spadku zarówno po O. S., jak i po S. S. (1) (bezsporne).

32.  W kontekście art. 811 KN ( znanego dziedzica) podkreślić należy, iż zrzeczenie się spadku nie jest domniemane ( art. 784 KN) i inaczej niż w przypadku przyjęcia spadku ( które może być niewyraźne), może być dokonane tylko w odpowiednim urzędzie ( art. 784 KN). Dla oceny prawnej ma też znaczenie zamieszczenie Oddziału IV po Oddziale dotyczącym oświadczenia o zrzeczeniu się spadku, nie zaś przed. Przeprowadzenie postępowania o uznaniu za zmarłego jest wyrazem konieczności braku możliwości sporządzenia aktu zgonu i data jego przeprowadzenia sama w sobie nie jest podstawą do podważenia ważności przyjęcia spadku.

33.  Jak stanowi art. 789 KN: „Możność przyięcia lub odstąpienia spadku, podlega prawu przedawnienia, przez przeciąg czasu wyznaczony, na naydłuższe przedawnienie praw nieruchomości.” Przedawnienia praw nieruchomości określa art. 2262 KN stanowiąc, że: „Wszelkie sprawy, tak rzeczowe iak osobiste, podlegaią przedawnieniu ciągiem lat trzydziestu nabytemu, i przytaczaiący takie przedawnienie obowiązanym nie iest okazywać na to tytuł, ani nie można stawiać przeciw niemu wyiątku, wynikaiącego ze złey wiary. Spadek po O. S. otworzył się w sierpniu 1944 r., podobnie jak spadek po S. S. (1). Termin 30 lat upływał zatem w sierpniu 1974 r. Do przyjęcia spadku w opisanej prawem formie niewyraźnej doszło natomiast w 1947 roku. W tym miejscu należy ponownie podkreślić, iż w przypadku znanych dziedziców, art. 811 wymaga, aby zrzekli się spadku w sposób wyraźny, a nie domniemany. Zasadą bowiem także na gruncie Kodeksu Napoleona jest dziedziczenia przez krewnych, a nie przez Skarb Państwa.

34.  Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 lutego 1955 r., sygn. akt I Co 70/54 mającej moc zasady prawnej, wypowiedział się w duchu tezy, że Skarb Państwa dziedziczy spadek na zasadzie wyjątkowości, w sytuacji, kiedy nie ma uprawnionych do dziedziczenia spadkobierców ustawowych bliższych stopniem, powołanych do dziedziczenia przepisami Kodeksu cywilnego (tak też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1962 r., sygn. akt 4CO 16/61). Ponieważ w art. LIV PWKC brak jest podobnego przełożenia, jak w art. XX § 2 i XXI PWPr.Spad., przepis ten proponuje się stosować do określenia sytuacji prawnej spadkobierców ustawowych, którzy powołani zostali do spadku otwartego przed datą wejścia w życie prawa spadkowego według przepisów dotychczasowych (tak Sąd Okręgowy w Warszawie, postanowienie z dnia 30 marca 2017r., sygn. akt XXVII Ca 2666/16).

35.  Przenosząc więc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy, nie ulega wątpliwości, że złożenie przez W. S., w 1947 r., w trybie przepisów dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, wniosku o przywrócenie posiadania nieruchomości, która wchodziła w skład spadku zarówno po O., jak i po S. S. (1), oznacza, że dyspozycja art. 778 KN została spełniona, co z kolei prowadzi do wniosku, że spadek został przyjęty w sposób milczący przed upływem trzydziestoletniego okresu przedawnienia. Tym samym spadków po O. i S. S. (1) nie może zostać uznany za wakujące i bezdziedziczne.

36.  Na koniec rozważań trzeba zauważyć, że przepisy KN mają charakter przejściowy, ustanowiony w celu uniknięcia wątpliwości, w jakich wypadkach mogą nabyć spadek na podstawie powołania ustawowego osoby, które były powołane do dziedziczenia z ustawy według przepisów właściwego dzielnicowego kodeksu cywilnego, ale według kodeksu cywilnego spadkobiercami ustawowymi już nie są. W ocenie Sądu, przyjęcie wykładni art. 811 KN i LIV PW na grunt przedmiotowej sprawy, zgodnie z którą spadek nabywa Skarb Państwa, zamiast krewnych spadkodawcy, godziłoby w podstawowe wartości państwa prawa w zakresie ochrony prawa własności i zasady dziedziczenia. Nie ma żadnego uzasadnienia zasada, zgodnie z którą ustawodawca w takich sytuacjach postanowiłby spadek „odbierać” uprawnionym do dziedziczenia i przejmować go na swoją rzecz. Byłoby to swego rodzaju „wywłaszczenie majątków spadkowych”, niedopuszczalne w szczególności ze względu na zasadę konstytucyjną zawartą w art. 21 ust. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którą wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Nie sposób zatem przyjąć, odczytując przepisy Kodeksu Napoleona w zakresie ochrony własności i zasad dziedziczenia, iż tym wartościom Kodeks ten sprzeciwia się, zamiast je chronić.

37.  Trzeba też zwrócić uwagę na art. LXIV PWKC, który stanowi, że w razie wątpliwości, czy ma być stosowane prawo dotychczasowe, czy kodeks cywilny, stosuje się kodeks cywilny. Przepis ten wskazuje na dążenie, aby zagadnienia wątpliwe, występujące na tle przepisów przejściowych, rozstrzygane były w sposób, który by zapewnił w możliwie najszerszym zakresie realizację założeń nowego prawa w zakresie społeczno-gospodarczych funkcji dziedziczenia. Sąd podzielił w tym miejscu stanowisko przedstawione w postanowieniu Sądu Okręgowego z dnia z dnia 30 marca 2017r., sygn. akt XXVII Ca 2666/16, iż interpretacja przepisu stanowiącego podstawę wniosku nie może abstrahować też od tego, że norma prawna art. LIV PWKC pozostawała właściwie „martwa”, nie będąc stosowaną zarówno przez sądy, jak i sam Skarb Państwa, który nie korzystał na przestrzeni lat z przedmiotowej instytucji (desuetudo). Takie stanowisko wynika również z tego, iż przez ponad 50 ostatnich lat nie pojawiło się żadne orzeczenie Sądu Najwyższego, które nakazywałoby interpretację przepisów w taki sposób, jak wskazywał wnioskodawca we wniosku o zmianę postanowienia. Przy czym zaznaczyć należy, iż sądy prowadziły postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po osobach zmarłych przed 1947 rokiem, opierając się na regulacji Kodeksu Napoleona.

38.  W konsekwencji w ocenie sądu wniosek należało oddalić na podstawie art. 679 k.p.c., jako niezasadny.

V.  Koszty postępowania

39.  O kosztach postępowania sąd orzekł na podstawie art. 520 § 3 k.p.c., nie ulegało bowiem wątpliwości, że interesy wnioskodawcy i uczestniczki A. B. były w tej sprawie sprzeczne. Na koszty te składały się koszty zastępstwa adwokackiego w wysokości 120,00 zł (§ 6 pkt 2 Rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17,00 zł). Uczestniczka A. S. nie wnosiła o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

ASR Agnieszka Pikała

W., 29 października 2024 r.