Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 04 kwietnia 2024 r.

I.  Stanowiska stron

1.  Wnioskodawczyni U. Z. w dniu 7 czerwca 2021 r. złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej mamie – M. Z. na podstawie testamentu. Jako uczestnika postępowania wskazała brata – P. Z.. W uzasadnieniu wniosku wskazała, że spadkobierczyni M. Z., powołała do całości spadku córkę U. Z. – wnioskodawczynię.

2.  W odpowiedzi na wniosek złożonej 20 sierpnia 2021 r., uczestnik P. Z. wniósł o oddalenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku z testamentu po zmarłej w dniu 25 listopada 2016 r. w W. M. Z.. Ponadto wniósł o uznanie, że testament załączony do wniosku z dnia 7 czerwca 2021 r. jest nieważny. Uczestnik kwestionował, aby testament został sporządzony własnoręcznie przez spadkodawczynię, wnioskując, aby sąd dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu badania pisma ręcznego. Uczestnik kwestionował równocześnie, aby spadkodawczyni sporządziła testament w stanie pozwalającym na świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli, powołując się na fakt, iż spadkodawczyni chorowała na A.. Wnosił o stwierdzenie, że spadek po M. Z., nabyli na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza, w częściach równych – po ½ jej córka U. Z. oraz syn P. Z..

II.  Fakty ustalone w sprawie

3.  W dniu 25 listopada 2016 r. w W. zmarła M. Z. urodzona (...) W chwili śmierci była rozwiedziona. Miała dwoje dzieci – U. Z. oraz P. Z..

dowód : skrócony odpis aktu zgonu, k. 4, odpis skrócony aktu urodzenia, k. 6, odpis skrócony aktu małżeństwa, zeznania wnioskodawczyni U. Z., k. 210v

4.  W dniu 2 czerwca 2010 r. M. Z. sporządziła własnoręcznie testament, w którym do całości spadku powołała swoją córkę – U. Z.. W testamencie wskazała również, że córka U. Z. wspomogła ją w zakupie mieszkania przy ul. (...) w W.. O zamiarze napisania testamentu komunikowała córce i wnuczce za życia, natomiast o samym testamencie dowiedziały się one już po śmierci M. Z. około 2013-2014 r. Testament został sporządzony w całości własnoręcznie przez M. Z..

dowód: testament, k. 7, potwierdzenie przelewu, k. 43-44, zeznania A. J., k. 75, opinia biegłego z zakresu badania pisma ręcznego i podpisów, k. 89-99, zeznania wnioskodawczyni U. Z., k. 211

5.  W czerwcu 2010 r. M. Z. miała 80 lat. W tamtym czasie M. Z. była osobą starszą, schorowaną – ale pozostawała w dobrej kondycji psychicznej. Mieszkała sama w mieszkaniu przy ul. (...) w W., niedaleko wnuczki A. J.. Funkcjonowała samodzielnie – przygotowywała posiłki, opłacała rachunki oraz robiła zakupy, chodziła do banku po emeryturę, sprzątała mieszkanie, była zawsze nienagannie ubrana i elegancka. Często pisała listy do rodziny – w szczególności do dzieci oraz do wnuczki A.. W 2010 r. M. Z. była w bardzo dobrej kondycji psychicznej i nic nie wskazywało na to, że ujawnia się u niej poważna choroba. Była wówczas objęta opieką wielu ośrodków leczniczych. Zdiagnozowano u niej chorobę niedokrwienną serca, potrzebowała całodobowej opieki osób trzecich, przeszła również operację tarczycy oraz operację żołądka.

6.  Przez ostatnie pięć lat życia u M. Z. zaczęła się ujawniać choroba Alzheimera, którą zdiagnozowano ostatecznie w grudniu 2011 r. Wtedy też doszło do incydentu zagubienia się M. Z. w mieście i skierowania jej na obserwację do szpitala psychiatrycznego. M. Z. błąkała się po centrum miasta i została przywieziona przez Policję do szpitala. Była hospitalizowana od 12 do 19 grudnia 2021 r. z rozpoznaniem otępienia w chorobie Alzheimera. Był to pierwszy epizod całkowitej utraty pamięci przez M. Z.. Od wspomnianego epizodu zaniku pamięci w grudniu 2011 r. M. Z. wymagała stałej opieki, była kilkakrotnie hospitalizowana. Była leczona w poradni geriatrycznej z objawami otępienia w chorobie Alzheimera.

7.  Początek choroby Alzheimera miał miejsce w 2009 r. W okresie od 2009 r. do grudnia 2011 r. M. Z. nie miewała epizodów całkowitej utraty pamięci. Dla rodziny i znajomych w tamtym okresie M. Z. nie zdradzała objawów takich jak poważne zaniki pamięci, zaniki słów. W kwietniu 2010 r. u M. Z. odbyły się Święta Wielkanocne, które sama częściowo przygotowała. Na święta te przyjechał do M. Z. syn P. Z. wraz z rodziną. W trakcie rozmów z testatorką nic nie wskazywało na to, aby nie była świadoma, co się z nią dzieje, zachowywała kontakt logiczny, prowadziła rozmowy z członkami rodziny. Miewała zaniki pamięci typowe dla swojego wieku. P. Z., widząc zaniki pamięci u mamy w kwietniu 2010 r., nie widział potrzeby, aby podjąć interwencję medyczną.

8.  W czerwcu 2010 r. nie rozpoznano u M. Z. głębokiego upośledzenia umysłowego, otępienia w stopniu bardzo głębokim, otępiania z doznaniami psychotycznymi, zaburzeń jakościowych ani znacznie nasilonych ilościowych zaburzeń świadomości jako powikłań ciężkich chorób somatycznych, ostrych psychoz czy zaburzeń afektywnych. W lipcu 2011 r. postawiono M. Z. wstępną diagnozę otępienia w chorobie Alzheimera, na poziomie umiarkowanym w testach. W 2010 r. u M. Z. mogły już ujawniać się objawy otępienia w stopniu lekkim, niewyłączające świadomego albo swobodnego podejmowania decyzji oraz wyrażenia własnej woli.

dowód : dokumentacja medyczna, k. 37-40v, k. 52, k. 112-130v, k. 135-199, k. 241-256, k. 269-351v zdjęcia spadkobierczyni, k. 45-48, listy spadkobierczyni, k. 18-20, k. 34-35 k. 53 oraz 68-69, wydruki opłat, k. 41-42, zeznania świadka A. J., k. 74v-75v, zeznania M. R., k. 75v, zeznania wnioskodawczyni U. Z., k. 210v-211; opinia biegłego psychiatry, k. 396-416

9.  U. Z. wspomogła zmarłą mamę w zakupie mieszkania przy ul. (...) w W.. Wcześniej zmarła posiadała mieszkanie na (...) U., ale w związku z pogarszającym się stanem psychiczno – fizycznym, zaistniała potrzeba do tego, aby zmarła mieszkała bliżej córki oraz wnuczki. W tym czasie doszło do zamiany mieszkania na mieszkanie znajdujące się w budynku przy ul. (...) w W., zamiana jednak wymagała dopłaty, którą uiściła córka U. Z.. Córka spadkodawczyni pomagała jej w utrzymaniu mieszkania przy ul. (...) w W., przynosiła do mieszkania zakupy – spadkobierczyni ze swoją córką była w bardzo dobrych relacjach i w związku z tym w dniu 19 stycznia 2012 r. M. Z. udzieliła przez notariuszem pełnomocnictwa ogólnego swojej córce U. Z. do reprezentowania jej we wszystkich sprawach, w których jest lub będzie stroną. Z synem P. Z. relacje spadkobierczyni były sporadyczne i jedynie telefoniczne, z uwagi na fakt, iż syn spadkobierczyni na stale mieszkał za granicą w Wielkiej Brytanii.

dowód : potwierdzenie przelewu, k. 43-44, zeznania świadka A. J., k. 75, zeznania świadka M. R., k. 75v, zeznania uczestnika P. Z., k. 212-212v

III.  Ocena dowodów

10.  Powyższe ustalenia Sąd poczynił na podstawie przedstawionych w toku postępowania dokumentów, kopii dokumentów, w tym dokumentów urzędowych, w szczególności: wypisów aktów notarialnych, odpisów skróconych aktu zgonu spadkodawczyni, odpisów aktów urodzenia i aktów zawarcia małżeństwa oraz zapewnień spadkowych złożonych w trybie art. 671 k.p.c., jak również zeznań wszystkich świadków i stron przesłuchanych w sprawie. Co do dokumentów urzędowych, Sąd kierował się dyspozycją art. 3 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego, który stanowi, iż akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, a ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Przepis ten stanowi wyjątek od ogólnej zasady swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.), a Sąd jest obowiązany respektować go w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.

11.  Sąd oparł się na zeznaniach świadków A. J., M. R., uczestnika P. Z. oraz wnioskodawczyni U. Z.. Sąd ocenił je jako wiarygodne, spójne i wzajemnie się uzupełniające. Świadkowie zeznawali na okoliczność stanu psychofizycznego zmarłej w czasie zbliżonym do dnia sporządzenia i podpisania przez zmarłą testamentu, a także na okoliczność rozwoju choroby Alzheimera. Zeznania korespondowały również z obszernym materiałem dowodowym w zakresie zgromadzonej w toku postępowania dokumentacji medycznej zmarłej.

12.  Zeznania uczestnika P. Z. Sąd również uznał za rzeczowe, wiarygodne i spójne, uczestnik zeznawał według swojej najlepszej wiedzy, a jego wypowiedzi nie budziły wątpliwości Sądu. Uczestnik wskazywał na zbliżoną z wypowiedziami pozostałych świadków datę w której zmarła M. Z. zaczynała mieć problemy z pamięcią. Uczestnik poddał w niepewność ważność testamentu i jego samodzielne napisanie przez M. Z. w związku z tym, iż w jego obecności nie były prowadzone rozmowy o jego napisaniu. Sąd uznał jednak, że ta informacja nie ma istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszego postępowania w związku z faktem, iż ważność i prawdziwość testamentu została wykazana poprzez złożone opinie biegłych.

13.  Sąd oparł się również na opinii biegłego sądowego z zakresu badania pisma ręcznego, który jednoznacznie uznał, że testament holograficzny (własnoręczny) M. Z. z dnia 2 czerwca 2010 r. został w całości przez nią nakreślony i podpisany. Miarodajność omawianej opinii nie budziła jakichkolwiek wątpliwości sądu, tym bardziej mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy.

14.  Sąd oparł się także w całości na opinii biegłego sądowego psychiatry. Opinia została sporządzona w sposób szczegółowy, jasny, logiczny, jej wnioski zostały uzasadnione przez biegła w sposób wyczerpujący i niebudzący jakichkolwiek wątpliwości w zakresie rzetelności jej sporządzenia. Biegła wzięła pod uwagę całość zgromadzonej w aktach sprawy dokumentacji medycznej, jak również wszystkie osobowe źródła dowodowe, które szczegółowo przeanalizowała. W sposób logiczny i wyczerpujący wyjaśniła powody, dla których przyjęła, że testatorka w czerwcu 2010 r. pozostawała w stanie niewyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. W momencie testowania nie rozpoznawano u spadkodawczyni głębokiego upośledzenia umysłowego oraz otępienia w stopniu bardzo głębokim, ani znacznie nasilonych ilościowych zaburzeń świadomości jako powikłania ciężkich chorób somatycznych. Opinia ta pozwalała w ocenie sądu w sposób jednoznaczny rozstrzygnąć o możliwości testowania M. Z. w dacie sporządzania testamentu. Należy zauważyć, że pełnomocnik uczestnika nie złożył żadnych konkretnych zarzutów do opinii, ani nie wnosił o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej (sąd zaś uznał, że nie ma żadnych podstaw, aby dopuszczać taki dowód z urzędu). Sąd nie widział także podstaw do tego, aby dopuszczać w sprawie z urzędu dowód z opinii biegłego sądowego neurologa. Opinia biegłego psychiatry była w tej sprawie wystarczająca. Sama biegła zresztą nie wskazała na żadne wątpliwości co do swojej oceny stanu testatorki w chwili sporządzania testamentu.

IV.  Ocena prawna

15.  Dziedziczenie jest przejściem praw i obowiązków majątkowych zmarłego spadkodawcy na jego spadkobierców (ustawowych albo testamentowych) według zasad określonych przepisami Księgi czwartej Kodeksu cywilnego, zatytułowanej „Spadki” (art. 922 § 1 k.c.). Inaczej mówiąc, spadkobranie jest sukcesją uniwersalną, następstwem prawnym pod tytułem ogólnym spadkobierców, wstępujących z mocy samego prawa w prawa i obowiązki spadkodawcy. Przez dziedziczenie należy rozumieć przejście ogółu praw i obowiązków majątkowych zmarłego z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka stosownie do przepisów kodeksu cywilnego. (art. 922 k.c.).

16.  Wedle brzmienia art. 924 k.c., spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, a spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 925 k.c.), bez względu na to, kiedy wszczęto postępowanie spadkowe po zmarłym i jak długo ono trwało. Postanowienie stwierdzające nabycie spadku ma bowiem charakter jedynie deklaratywny, to znaczy – bez względu na to kiedy zapadło i w jakiej dacie uzyskało przymiot prawomocności – stwierdza jedynie kto jest spadkobiercą i w jakim udziale odziedziczył spadek po konkretnym spadkodawcy z chwilą jego śmierci. Postanowienie spadkowe żadnych nowych skutków w sferze prawnej nie kształtuje.

17.  Zgodnie z treścią art. 941 k.c., rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie poprzez testament. Testament zwykły może być sporządzony własnoręcznie (art. 949 k.c.), w formie aktu notarialnego (art. 950 k.c.), bądź ustnie przed podmiotem uprawnionym do przyjęcia oświadczenia spadkodawcy (art. 951 k.c.). Testament sporządzony z naruszeniem przepisów kodeksu cywilnego jest nieważny, chyba że przepisy stanowią inaczej.

18.  W toku niniejszego postępowania ustalono, że spadkodawczyni M. Z. sporządziła jeden, ważny, testament holograficzny w dniu 2 czerwca 2010 r. w którym do całości spadku powołała córkę U. Z..

19.  Testament, rozumiany jako czynność prawna, to jednostronne oświadczenie woli, dokonane samodzielnie przez osobę fizyczną, posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych, w określonej przepisami prawa formie. Spośród form sporządzenia testamentu należy wymienić najważniejsze i najpowszechniejsze, tj. testament holograficzny (inaczej własnoręczny, określony w art. 949 k.c.) oraz notarialny (sporządzony przed notariuszem, formie aktu notarialnego, określony w art. 950 k.c.).

20.  Oświadczenie woli, jakim jest testament, może być obarczone wadami powodującymi jego nieważność. Przyczyny skutkujące nieważnością testamentu zostały określone w przepisie art. 945 § 1 k.c. W katalogu tym, mającym zamknięty charakter, zostały wymienione następujące przyczyny: sporządzenie testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, sporządzenie testamentu pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści, sporządzenie testamentu pod wpływem groźby. Zgodnie z art. 945 § 2 k.c., na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

21.  W toku niniejszego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku ważność sporządzonego przez spadkodawczynię testamentu notarialnego z dnia 2 czerwca 2010 r. była kwestionowana przez uczestnika postępowania – P. Z.. Uczestnik kwestionował przy tym testament zarówno jako niesporządzony przez M. Z., jak i sporządzony przez nią w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli.. W opinii biegłego z zakresu pisma ręcznego jednoznacznie wskazano, że testatorka M. Z. w pełni samodzielnie nakreśliła i podpisała swój testament. Natomiast w opinii biegłej sądowej – lekarza psychiatry wskazano, że w chwili testowania, tj. w dniu 2 czerwca 2010 r. testatorka M. Z. mogła świadomie i swobodnie wyrażać swoją wolę i sporządzić testament ( opinia psychiatryczna z dnia 29 lipca 2023 r. – k. 396–416).

22.  W konsekwencji sporządzony przez M. Z. testament holograficzny (własnoręczny) z dnia 2 czerwca 2010 r. był ważny i skuteczny. Na skutek stwierdzenia ważności rozporządzeń ostatniej woli testatorki należało uznać, że wnioskodawczyni mogła domagać się stwierdzenia nabycia spadku z testamentu. Z uwagi na powyższe, Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji postanowienia.

V.  Koszty procesu

23.  O kosztach procesu sąd orzekł na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. zgodnie z którym, jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. W niniejszej sprawie, Sąd w punkcie II postanowienia zasądził wszelkie koszty poniesione w toku postępowania przez wnioskodawczynię U. Z. od uczestnika – P. Z.. Nie ulega wątpliwości, że to z uwagi na stanowisko uczestnika postępowania zachodziła konieczność przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu badania pisma ręcznego oraz opinii biegłego lekarza psychiatry, co wygenerowało określone koszty. Uczestnik postępowania P. Z. zarzucał nieważność testamentu kwestionując jego własnoręczne napisanie przez spadkodawczynię, a nadto wskazywał na jego sporządzenie przez wnioskodawczynię w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli w związku z chorobą.

24.  W związku z powyższym, Sąd w punkcie II postanowienia zasądził od uczestnika P. Z. na rzecz wnioskodawczyni U. Z. zwrot kosztów postępowania w postaci kosztów zastępstwa procesowego, zaś w punkcie III postanowienia – rozstrzygnął o nieuiszczonych do tej pory kosztach sądowych, obciążając nimi w całości uczestnika. Sąd zasądził na rzecz wnioskodawczyni kwotę 4 320,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, opierając się na § 6 pkt 2 w zw. z § 15 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, podzielając wniosek pełnomocnika wnioskodawczyni o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w kwocie równej sześciokrotności stawki minimalnej (6x720,00 zł). Decyzja taka wynikała z tego, że sprawa niniejsza wymagała zdecydowanie zwiększonego nakładu pracy po stronie pełnomocnika, a to z uwagi na takie okoliczności jak:

a.  obszerność materiału dowodowego (w tym zgromadzonej w aktach dokumentacji medycznej, liczby przesłuchanych świadków i stron, liczba biegłych dopuszczonych w sprawie);

b.  ilość terminów rozpraw, które odbyły się w niniejszej sprawie;

c.  długość postępowania, toczącego się w I instancji od połowy 2021 r. do kwietnia 2024 r.;

d.  ilość pism procesowych, które pełnomocnik wnioskodawczyni był zobowiązany w niniejszej sprawie sporządzić;

e.  wielowątkowość prowadzonej w tej sprawie obrony, mając również na uwadze niejako dwutorowe stanowisko uczestnika, kwestionującego tak własnoręczność testamentu, jak i stan świadomości testatorki.

2.  W punkcie III postanowienia Sąd nakazał pobrać od uczestnika P. Z., na podstawie art. 113 uksc w zw. z art. 520 § 3 k.p.c., kwotę 2 985,25 zł tytułem nieuiszczonych do tej pory kosztów sądowych, pokrytych tymczasowo z sum Skarbu Państwa. Na kwotę kosztów sądowych w niniejszej sprawie, związanych z wydatkami na biegłych sądowych oraz wydatkami na zgromadzenie dokumentacji medycznej, złożyły się:

a.  kwota 1.907,80 zł tytułem wynagrodzenia biegłego sądowego z zakresu pisma ręcznego ( k. 216)

b.  kwoty tytułem zwrotu kosztów sporządzenia i dostarczenia dokumentacji medycznej – 49,14 zł ( k. 233), 12,18 zł ( k. 234), 9,62 zł ( k. 355), 46,54 zł ( k. 378);

c.  kwota 959,97 zł tytułem wynagrodzenia biegłego lekarza psychiatry ( k. 430).

3.  Sąd, rozliczając koszty sądowe w niniejszej sprawie, omyłkowo nie uwzględnił faktu, że uczestnik uiścił w toku niniejszego postępowania zaliczkę w wysokości 2.500 zł ( k. 226), z której pobrano 959,97 zł tytułem wynagrodzenia dla biegłego psychiatry. Sąd winien zatem pobrać od uczestnika kwotę 2 025,28 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych (1 907,80 zł + 49,14 zł + 12,18 zł + 9,62 zł + 46,54 zł), oraz zwrócić uczestnikowi kwotę 1 540,03 zł, tytułem nadpłaconej zaliczki na poczet wynagrodzenia dla biegłego sądowego psychiatry. Jest to błąd wynikający z oczywistej omyłki sądu, podlegający naprawie w trybie tzw. autokorekty w razie wniesienia przez stronę zażalenia w tym zakresie, w trybie art. 395 § 2 k.p.c.

ZARZĄDZENIE

1.  (...) P. Z.;

2.  (...).

ASR Agnieszka Pikała

W., 26 kwietnia 2024 r.