Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 21 listopada 2024 r.

I.  Stanowiska stron

1.  Powód Miasto S. W., reprezentowany w tej sprawie przez profesjonalnego pełnomocnika, w pozwie skierowanym przeciwko A. G., wniósł o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej w postaci umowy z dnia 09 września 2021 r. zawartej przed notariuszem, Rep. A nr (...), na mocy której dłużnik P. G. dokonał przeniesienia na rzecz pozwanego udziałów w prawie własności nieruchomości, w celu zadośćuczynieniu wierzytelności powoda w kwocie 22 000,98 zł, stwierdzonej na podstawie tytułu wykonawczego – aktu notarialnego z dnia 12 marca 2015 r. sporządzonego przez Notariusza M. B. (1), Rep. A nr: (...), zaopatrzonego w klauzulę wykonalności w dniu 26 lipca 2019 r. postanowieniem Sądu Rejonowego dla (...) – (...) w W., II Wydział Cywilny. Powód wniósł także o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu.

2.  Pozwany, który nie był w tej sprawie reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania. W uzasadnieniu pozwany wskazał w pierwszej kolejności, że wierzytelność, której ochrony domaga się powód w tej sprawie, uległa przedawnieniu i nie może być dochodzona, a powód nie może skutecznie dochodzić roszczenia, gdyż termin przedawnienia roszczeń majątkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi 3 lata. Wskazał, że wystąpienie przez powoda przeciwko P. G. z wnioskiem o wyjawienie majątku nie przerwało biegu przedawnienia. Po drugie podnosił, że dokonana z P. G. czynność prawna nie skutkowała pokrzywdzeniem wierzyciela, nie miała charakteru odpłatnego, a intencją stron i celem umowy było umorzenie zobowiązania P. G. wobec pozwanego, wynikającego z umowy pożyczki, w zamian za przeniesienie udziału w nieruchomości. Strony nie działały ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a w celu umorzenia innego zobowiązania (odpowiedź na pozew, k. 52-55).

3.  Powód zaprzeczył, aby jego roszczenie uległo przedawnieniu. W ocenie powoda termin przedawnienia roszczenia wyznacza przepis z art. 125 § 1 k.c., nie art. 118 k.c. Z ostrożności procesowej podniósł zarzut naruszenia art. 5 k.c. względem podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia. Wskazał, że dopiero w toku postępowania o wyjawienie majątku powziął wiadomości o posiadaniu przez P. G. udziałów w nieruchomości, które zostały przeniesione na jego syna (pozwanego). Powód podnosił, że w postępowaniu o wyjawienie majątku jedna z prób tzw. doręczenia komorniczego miała miejsce pod adresem przy ul. (...), gdzie osobą otwierającą drzwi komornikowi był najprawdopodobniej sam pozwany. Osoba ta nie podała komornikowi żadnych informacji na temat adresata przesyłki, oznajmiając, że nie ma kontaktu z P. G.. Pozwany zatem działał w celu uniemożliwienia dowiedzenia się przez powoda o przeniesieniu przez pierwotnego dłużnika na jego rzecz udziałów nieruchomości, z których to powód mógłby wszcząć postępowanie egzekucyjne. Gdyby pozwany udzielił komornikowi sądowemu informacji umożliwiających skuteczne doręczenie korespondencji sądowej jego ojcu, powód byłby w stanie podjąć wcześniej działania mające na celu uznanie za bezskuteczne z stosunku do powoda umowy z 9 września 2021 r.

II.  Fakty istotne dla rozstrzygnięcia

4.  Pomiędzy Miastem S. W., a P. G. w dniu 11 marca 2015 r. została zawarta umowa najmu lokalu użytkowego nr (...).

5.  Dla zabezpieczeni należytego wykonania ww. umowy ustanowiony został tytuł egzekucyjny w trybie art. 777 § 1 pkt 4 i 5 k.p.c. w dniu 12 marca 2015 r. przed notariuszem M. B. (1).

6.  Wobec nienależytego wykonywania umowy najmu Sąd Rejonowy dla(...)– (...) w W. postanowieniem z dnia 10 czerwca 2019 r., sygn. akt: I Co 510/19, nadał klauzulę wykonalności ww. tytułowi egzekucyjnemu w części dotyczącej obowiązku zapłaty przez P. G., do kwoty 20 743,76 zł.

dowód: bezsporne, a nadto wypis aktu notarialnego, Rep. A. nr (...), k. 15-18, postanowienie z dnia 10 czerwca 2019, k. 19-20,

7.  Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla (...) w W. K. P. prowadził postępowanie egzekucyjne, z wniosku(...) W., przeciwko P. G., o sygn. Km 696/19, którego przedmiotem były wierzytelności stwierdzone w tytule wykonawczym opisanym w punkcie 5 tego uzasadnienia.

8.  Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2019 r. komornik umorzył postępowanie egzekucyjne wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji.

9.  Wnioskiem z 24 grudnia 2020 r. (...) W. wystąpiło do Sądu Rejonowego dla (...) w W. o wyjawienie majątku dłużnika P. G.. Z uwagi na fakt, że P. G. nie odebrał osobiście odpisu wniosku, w sprawie wszczęto tryb tzw. doręczenia komorniczego. W dniu 24 listopada 2021 r. komornik podjął próbę doręczenia korespondencji P. G. pod adresem ul. (...). Na miejscu zastał A. G., który oświadczył, że P. G. nie mieszka pod tym adresem. A. G. nie chciał powiedzieć, czy jest kimś z rodziny adresata – powiedział jedynie, że nie ma z nim kontaktu i nie wie, gdzie aktualnie mieszka.

10.  W dniu 27 czerwca 2023 r. P. G., po doręczeniu mu odpisu wniosku pod aktualny adres (P. (...), (...)-(...) K.), złożył wykaz majątku w sprawie o sygn. akt II Co 9/21. W wykazie tym wskazał, że w dniu 9 września 2021 r. dokonał przeniesienia prawa do udziału w nieruchomości na rzecz syna A. G..

dowód: postanowienie, k. 21; wykaz majątku, k. 11-12; protokół posiedzenia w sprawie II Co 9/21, k. 79, k. 84; wniosek o nakazanie wyjawienia majątku, k. 85-87; postanowienie komornika sądowego z 20.01.2022 r. i protokół z 24.11.2021, k. 80-81, k. 82; domniemanie faktyczne

11.  W dniu 09 sierpnia 2021 r. pomiędzy A. G. (syn), a P. G. (ojciec) została zawarta umowa pożyczki na kwotę 194 000,00 zł. Pożyczka była oprocentowana według stałej stopy procentowej 5% w stosunku roku wynoszącego 365 dni i została udzielona na okres 3 lat, tj. do 09 sierpnia 2024 r. ww. opisana pożyczka została udzielona w celu spłaty należności P. G. wobec firmy (...) sp. z o.o.

12.  A. G. dokonał dwóch spłat na konto firmy (...) sp. z o.o. – na kwotę 34 000,00 zł oraz na kwotę 159 727,04 zł.

dowód: umowa pożyczki, k. 63-64, potwierdzenia przelewu, k. 65-66, zeznania świadka P. G., k. 132-132v

13.  W dniu 09 września 2021 r. przed notariuszem M. B. (2) P. G. oraz A. G. zawarli umowę przeniesienia udziału w nieruchomości w trybie art. 453 k.c. Na podstawie tej umowy doszło do przeniesienia części ½ w nieruchomości będącej lokalem mieszkalnym nr (...) o powierzchni 55,72 m ², położonej w W., na 11 kondygnacji budynku przy ul. (...), w celu umorzenia całości zobowiązania P. G. wobec A. G. wynikającego z umowy pożyczki opisanej w punkcie 11 tego uzasadnienia.

14.  Przy dokonywaniu powyższej czynności P. G. wiedział, że jedyny znaczny składnik jego majątku – udział w nieruchomości – wyjdzie z jego majątku, co spowoduje trudności w zaspokojeniu się z jego majątku przez innych wierzycieli, w tym przez (...) W..

15.  A. G. wiedział, że jego ojciec P. G., przy zawieraniu umowy z 9 września 2021 r., działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

dowód: akt notarialny nr A (...), k. 56-62; częściowo zeznania pozwanego A. G., k. 132v-133; częściowo zeznania świadka P. G., k. 132-132v; domniemanie faktyczne; domniemanie prawne (art. 527 § 3 k.c. w zw. z art. 234 k.p.c.);

16.  P. G. nie jest właścicielem nieruchomości - mieszka w domu jednorodzinnym będącym własnością żony. Nie posiada środków finansowych. Nie posiada wierzytelności wobec innych podmiotów. Pozostaje w ustroju rozdzielności majątkowej ze swoją żoną. Nie ma udziałów w spółkach cywilnych i handlowych, nie jest właścicielem pojazdów mechanicznych ani innych bardziej wartościowych ruchomości. W wykazie majątku złożonym w sprawie II Co 9/21 przed Sądem Rejonowym dla (...) w W. wskazał, że utrzymuje się z wynagrodzenia w wysokości 711,12 zł netto. Obecnie jest na emeryturze. Wysokość zgłoszonego w US dochodu P. G. za 2022 r. to 5 977,50 zł.

dowód: bezsporne; wykaz majątku – k. 66-67

III.  Ocena dowodów

17.  Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów urzędowych i prywatnych – ich wiarygodność i moc dowodowa nie budziła wątpliwości sądu, nie była też kwestionowana przez strony. Sąd uznał zeznania świadka P. G. i zeznania pozwanego A. G. za wiarygodne jedynie w tej części, w jakiej pokrywały się z innymi dowodami z dokumentów. Ustalając fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy sąd opierał się ponadto na domniemaniach faktycznych (art. 231 k.p.c.) oraz domniemaniu prawnym (art. 234 k.p.c.), wynikającym z przepisu z art. 527 § 3 k.c.

18.  Z domniemania faktycznego wynikała przede wszystkim świadomość dłużnika P. G., że zawarcie z pozwanym A. G. umowy przeniesienia udziału w nieruchomości z 9 września 2021 r. spowodowuje pokrzywdzenie wierzycieli. Świadomość dłużnika w tym zakresie sąd oparł na analizie dojrzałości i ogólnego rozeznania dłużnika, który – jak wynika z okoliczności sprawy – prowadził działalność gospodarczą, zatem jest osobą ponadprzeciętnie zorientowaną w kwestiach dotyczących dochodzenia wierzytelności. Skoro zaś P. G. wiedział o swoich zobowiązaniach wobec (...) W. (bezsporne) oraz znał skutek dokonywanej czynności dla jego majątku (wyzbycie się tej części majątku), wiedział też, że nie posiada żadnego innego znaczącego składnika majątku (bezsporne), to trudno uznać, aby po jego stronie brak było świadomości działania z pokrzywdzeniem wierzycieli.

19.  Sąd oddalił wniosek powoda, zgłoszony na rozprawie w dniu 21 listopada 2024 r., o zobowiązanie pozwanego do złożenia umowy kredytu, którą zawarł w związku z pożyczką zawartą z ojcem. Wniosek ten zmierzać miał do wykazania faktu braku zawarcia umowy pożyczki pomiędzy A. G. a P. G. oraz braku zawarcia umowy kredytu przez A. G. (którą to umową kredytu A. G. miał sfinansować pożyczkę udzieloną P. G.). Po pierwsze, wniosek ten był spóźniony, a jego uwzględnienie powodowałoby przedłużenie postępowania. Po drugie zaś fakt braku zawarcia umowy pożyczki pomiędzy P. i A. G. nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Przede wszystkim dlatego, że powództwo podlegało oddaleniu z uwagi na przedawnienie wierzytelności, która podlegać miała ochronie w trybie art. 527 § 1 k.c. Następnie zaś dlatego, że ewentualne wykazanie, że pomiędzy P. i A. G. nie doszło do zawarcia żadnej umowy pożyczki, zmierzałoby do ustalenia, że sama czynność prawna w postaci umowy przeniesienia udziału w nieruchomości z 9 września 2021 r. (mającej przecież na celu umorzenie zobowiązań wynikających z umowy pożyczki, art. 453 k.c.) była nieważna (jako pozorna czynność prawna, art. 83 § 1 k.c.). Nie można zaś żądać, na podstawie art. 527 § 1 k.c., uznania za bezskuteczną czynności prawnej, która jest nieważna ex tunc – a zatem nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Ewentualne zatem wykazanie faktu, do którego zmierzał zgłoszony wniosek dowodowy, również powodowałoby oddalenie powództwa, tj. tworzyłoby jeszcze jedną przesłankę, natury prawnej, do oddalenia powództwa (poza przedawnieniem chronionej wierzytelności, o czym niżej).

IV.  Ocena prawna roszczenia

20.  Powództwo podlegało oddaleniu w całości w związku z przedawnieniem wierzytelności, która stanowić miała przedmiot ochrony ze skargi pauliańskiej (art. 527 § 1 k.c.).

21.  Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (art. 527 § 1 k.c.). Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 2 k.c.). Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.).

22.  Celem instytucji skargi pauliańskiej jest ochrona interesów wierzyciela na wypadek nielojalnego (czy wręcz nieuczciwego) postępowania dłużnika, który z pokrzywdzeniem wierzyciela wyzbywa się składników swego majątku na rzecz osób trzecich lub majątek ten obciąża, zaciągając kolejne zobowiązania i w ten sposób stwarza lub pogłębia stan swojej niewypłacalności. Konstrukcja ochrony pauliańskiej oparta jest na instytucji względnej bezskuteczności czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela (wyrok SN z 5 czerwca 2002 r., II CKN 1336/00). Ochrona ta polega na możliwości zaskarżenia przez wierzyciela krzywdzącej go czynności prawnej celem uznania tej czynności za bezskuteczną względem niego. W razie uwzględnienia tego żądania przez sąd wierzyciel uzyskuje możliwość dochodzenia zaspokojenia od osoby trzeciej, będącej stroną czynności prawnej uznanej za bezskuteczną wobec skarżącego, z ograniczeniem do przedmiotów majątkowych, które wskutek zaskarżonej czynności wyszły z majątku dłużnika lub do niego nie weszły. Bezskuteczność względna czynności prawnej (umowy), o której mowa w art. 527 k.c., nie powstaje ipso iure, ani wskutek złożenia stosownego oświadczenia woli przez osobę uprawnioną. Wymaga ona stwierdzenia w orzeczeniu sądowym, wydanym w trybie procesowym na skutek wniesienia powództwa. W wypadku roszczenia pauliańskiego orzeczenie o stwierdzeniu bezskuteczności czynności prawnej ze względu na określoną wierzytelność ma charakter kształtujący i dopiero w jego wyniku powstaje stan umożliwiający wierzycielowi wykorzystywanie przysługujących mu uprawnień.

23.  W rezultacie takiego orzeczenia, które ma charakter konstytutywny i wywołuje skutki ex tunc, zaskarżona umowa w stosunku do osoby trzeciej, która wystąpiła o uznanie jej za bezskuteczną, traktowana jest tak, jakby w ogóle nie była zawarta. Uznanie umowy za bezskuteczną jedynie wobec określonej osoby trzeciej oznacza, że umowa ta pozostaje ważna i nadal wywołuje zamierzone przez strony skutki prawne w takim zakresie, w jakim można to pogodzić z realizacją roszczeń tej osoby trzeciej.

24.  Przesłanki świadomości pokrzywdzenia wierzycieli nie należy utożsamiać z zamiarem ich pokrzywdzenia. Świadomość pokrzywdzenia wierzycieli to rozeznanie lub możliwość zrozumienia przez dłużnika, że oznaczone zachowanie własne może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia ich należności. Decydująca jest wiedza o skutku, a nie wola lub chęć jego osiągnięcia. Świadomość pokrzywdzenia istnieje, jeśli dłużnik wie, że na skutek czynności prawnej określone składniki wyjdą z jego majątku, a wierzyciele będą mieli trudności z zaspokojeniem wierzytelności. Wystarczy w zasadzie, aby dłużnik uświadamiał sobie ujemny wpływ danej czynności prawnej na położenie swoich wierzycieli. Przez zamiar pokrzywdzenia wierzycieli rozumieć zaś należy taki stosunek psychiczny dłużnika do wyobrażonego skutku podjętego działania, który pozwala przyjąć, ze dłużnik chce pokrzywdzenia wierzyciela, a czynność zostaje dokonana właśnie w tym celu ( wyrok SN z 29 maja 2015 r., V CSK 454/14; art. 527 k.c. red. serii O./red. tomu B. 2024, wyd. 33/M. B., L., akapit 91).).

25.  W rozpoznawanej sprawie niespornym jest, że powód – (...) W. – posiada wobec dłużnika P. G. wierzytelność wynikającą z niespłaconego czynszu najmu lokalu użytkowego, który to czynsz ustalono w umowie najmu zawartej w dniu 11 marca 2015 r. Poza sporem pozostawał również fakt, że umowa najmu lokalu użytkowego została zawarta w związku z prowadzoną przez P. G. działalnością gospodarczą. Niesporna pozostała także sama wysokość chronionej wierzytelności, jej istnienie i podstawa. Niesporne było również to, że P. G. poddał się egzekucji w trybie art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c., któremu to aktowi notarialnemu nadano klauzulę wykonalności oraz to, że komornik sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone w oparciu o powyższy tytuł wykonawczy przeciwko P. G. z uwagi na bezskuteczność egzekucji.

26.  Nie mogło także budzić wątpliwości, że A. G. pozostaje w bliskim stosunku (w rozumieniu art. 527 § 3 k.c.) z P. G., jako syn dłużnika, a w konsekwencji, że w tej sprawie znajdzie zastosowanie domniemanie, o którym mowa w przepisie z art. 527 § 3 k.c. (art. 234 k.p.c.), tj. domniemanie wiedzy osoby trzeciej (pozwanego) o świadomości działania dłużnika co do pokrzywdzenia wierzycieli.

27.  W oparciu o domniemania faktyczne oraz okoliczności sprawy sąd ustalił również, że P. G. (dłużnik) był świadom, że czynność prawna w postaci umowy zbycia udziałów w nieruchomości z 9 września 2021 r., dokonana z jego synem, spowoduje pokrzywdzenie jego wierzycieli, w tym(...) W.. P. G. nie dysponował bowiem żadnym istotnym majątkiem poza udziałami we współwłasności zbywanej nieruchomości. Jego dochody były bardzo niskie, nie miał oszczędności, nie miał żadnych wartościowych ruchomości, w tym pojazdów, nie był właścicielem innych nieruchomości.

28.  Nie ulegało także wątpliwości, że skarżona czynność prawna wywołała skutek w postaci pokrzywdzenia wierzyciela. Gdyby nie dokonanie tejże czynności, dłużnik dysponowałby majątkiem – nieruchomością – z którego to majątku wierzyciel mógłby się zaspokoić (gdyby o majątku tym wiedział).

29.  Na podstawie art. 527 k.c. można wyróżnić następujące przesłanki warunkujące możliwość skorzystania przez uprawnionego z ochrony pauliańskiej: 1) istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności; 2) dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią; 3) pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika; 4) dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela; 5) uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią; 6) działanie osoby trzeciej w złej wierze.

30.  Dla zastosowania skargi pauliańskiej wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, a ciężar ich udowodnienia co do zasady - zgodnie z regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. - obciąża wierzyciela, który jest uprawniony do zaskarżenia czynności prawnej dłużnika. Korzystanie ze skargi pauliańskiej wymaga zasadniczo istnienia wierzytelności podlegającej ochronie. Nie wyklucza to możliwości ochrony pauliańskiej roszczeń uzależnionych od spełnienia warunku zawieszającego lub nadejścia terminu (W. Czachórski, Zobowiązania, 2009, s. 906; M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1234).

31.  Ochrona przewidziana w przepisach kodeksu cywilnego o skardze pauliańskiej nie obejmuje jednak, co istotne w tej sprawie, wszystkich rodzajów wierzytelności. Jak jednoznacznie podnosi się w doktrynie, nie może skutecznie żądać ochrony prawnej w drodze actio pauliana wierzyciel, którego wierzytelność uległa przedawnieniu (zob. M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2024). W powództwie wytoczonym na podstawie art. 527 k.c. wierzyciel powinien wykazać istnienie zaskarżalnej wierzytelności przysługującej mu względem dłużnika. Brak ochrony pauliańskiej dla zobowiązań naturalnych (np. przedawnionych lub wynikających z rzetelnych i niezakazanych gier lub zakładów prowadzonych bez zezwolenia właściwego organu państwowego) uzasadnia założenie, że skarga pauliańska nie powinna otwierać drogi do prowadzenia egzekucji z majątku osoby trzeciej temu, kto nie ma prawnej możliwości zaspokojenia się z majątku dłużnika ( art. 527 k.c. red. serii O./red. tomu B. 2024, wyd. 33/M. B., L., akapit 31). Jeśli dłużnik nie odpowiada wobec wierzyciela, to tym bardziej nie może odpowiadać wobec niego osoba trzecia ( art. 527 k.c. red. serii O./red. tomu B. 2024, wyd. 33/M. B., L., akapit 31).

32.  Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata (art. 118 k.c.).

33.  Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat (art. 125 § 1 k.c.).

34.  Nie może budzić wątpliwości, że zobowiązania wynikające z umowy najmu, dotyczące zapłaty czynszu, mają charakter świadczeń okresowych w rozumieniu art. 118 k.c. i przedawniają się z upływem trzech lat. Przepis z art. 125 § 1 k.c. nie znajduje zastosowania do tytułów wykonawczych niebędących orzeczeniem sądu – w tym w szczególności (jak w tej sprawie) do tytułów wykonawczych będących aktami notarialnymi (art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c.), którymi sąd nadał klauzulę wykonalności. W przypadku tego typu tytułów wykonawczych nie można bowiem mówić o „roszczeniu stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu” (por. art. 840 § 1 k.p.c., który wyraźnie wyróżnia obowiązek stwierdzony tytułem egzekucyjnym „niebędącym orzeczeniem sądu”). W tej sprawie zatem do wierzytelności (świadczenia) wierzyciela (powoda) zastosowanie znajdzie trzyletni termin przedawnienia (art. 118 k.c.).

35.  Bieg terminu przedawnienia przerywa (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.) każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Za utrwalony w orzecznictwie i doktrynie, i nie wymagający szerszego komentarza, należy uznać pogląd, że bieg terminu przedawnienia przerywa wniosek o nadanie klauzuli wykonalności (por. uzasadnienie postanowienia SN z 5 grudnia 2019 r., III CZP 38/19 i powołane w nim orzecznictwo Sądu Najwyższego). Jednocześnie, jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 19 listopada 2010 r., III CZP 92/10, a pogląd ten należy podzielić, złożenie wniosku o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku (art. 913 i nast. k.p.c.) nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu. Jak zauważył Sąd Najwyższy, wyjawienie majątku jest pomocniczym środkiem egzekucji, pozwalającym uzyskać bezpośrednio od dłużnika – przy ewentualnym zastosowaniu przymusu – informacje o jego stanie majątkowym, niezbędne do wszczęcia albo prowadzenia toczącej się już egzekucji. Tworzy ono zamkniętą całość, nie mając zasadniczego, bezpośredniego wpływu na zainicjowanie lub tok postępowania egzekucyjnego, a jego podstawowym i jedynym celem jest ustalenie, czy dłużnik dysponuje mieniem nadającym się do egzekucji i gdzie się ono znajduje. Czynność ta nie może być uznana za „przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia”, skoro nie jest ona ani niezbędne do osiągnięcia celu w postaci zaspokojenia roszczenia, ani nie może do tego doprowadzić, gdyż konieczne jest wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie egzekucji.

36.  W tej sprawie zatem bieg przedawnienia roszczeń powoda w stosunku do dłużnika P. G., wynikających z umowy najmu lokalu, został przerwany czynnością w postaci złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu. Trzyletni termin przedawnienia rozpoczął na nowo bieg (art. 124 § 1 k.c.) po 11 czerwca 2019 r. – dzień następujący po dniu wydania postanowienia w sprawie II Co 510/19 (k. 19). Roszczenia powoda przedawniły się zatem z dniem 31 grudnia 2022 r. (art. 118 k.c.) – po upływie trzech lat od 11 czerwca 2019 r., na koniec roku kalendarzowego 2022 r., zatem jeszcze przed złożeniem pozwu w tej sprawie. Już z tego powodu powództwo ze skargi pauliańskiej należało oddalić jako zmierzające do ochrony wierzytelności niezaskarżalnej, tj. wierzytelności, która uległa przedawnieniu.

37.  Ponadto, należy w kontekście tej sprawy zwrócić uwagę również na fakt, ż w drodze skargi pauliańskiej można zaskarżyć jedynie czynności prawne ważnie dokonane ( art. 527 k.c. red. serii O./red. tomu B. 2024, wyd. 33/M. B., L., akapit 41). Jeśli chodzi o wzajemny stosunek między nieważnością bezwzględną a bezskutecznością względną, wskazać należy również, że nieważność bezwzględna wyprzedza inne postacie wadliwości czynności prawnej, w tym sankcję z art. 527 § 1 k.c. (tak przykładowo wyrok SN z 7 października 2011 r., II CSK 3/11). Oznacza to, że czynności prawne bezwzględnie nieważne nie podlegają zaskarżeniu w ramach skargi pauliańskiej, a stwierdzenie nieważności czynności dłużnika z osobą trzecią pociąga za sobą oddalenie powództwa pauliańskiego. Z tego powodu nie jest możliwe jednoczesne zastosowanie sankcji nieważności (np. w przypadku pozornego oświadczenia woli) i przepisów o skardze pauliańskiej – nie występuje tutaj bowiem zbieg norm. W przypadku pozorności czynności prawnej przedmiotem powództwa winno być zatem żądanie ustalenia nieważności czynności prawnej, które z ostrożności procesowej może zostać zgłoszone w procesie pauliańskim jako żądanie ewentualne ( art. 527 k.c. red. serii O./red. tomu B. 2024, wyd. 33/M. B., L., akapit 19 i 20; wyrok SN z 3 kwietnia 2019 r., II CSK 105/18).

38.  Bezwzględnie nieważne (ze skutkiem ex tunc) jest natomiast m. in. oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności (art. 83 § 1 k.c.).

39.  Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut powoda, jakoby korzystanie przez pozwanego z zarzutu przedawnienia było w tej sprawie sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa czy z zasadami współżycia społecznego.

40.  Zgodnie z art. 5 k.c., nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

41.  Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą SN, art. 5 KC może służyć do oceny zachowania, polegającego na podniesieniu zarzutu przedawnienia (wyrok SN z 27.6.2001 r., II CKN 604/00; wyrok SN z 2 kwietnia 2003 r., I CKN 204/01; wyrok SN z 16 listopada 2005 r., V CK 349/05).

42.  Co do zasady jednak, powołanie się przez dłużnika na przedawnienie roszczenia jest działaniem w granicach prawa i zgodnym z prawem. Dłużnikowi, który podniósł zarzut przedawnienia, można więc postawić zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego tylko w wyjątkowych i rażących okolicznościach (wyrok SN z 7 listopada 2003 r., V CK 399/02; wyrok SN z 1 grudnia 2010 r., I CSK 147/10). Stosując art. 5 k.c. trzeba mieć na względzie jego szczególny charakter, wynikający z użycia w nim klauzul generalnych. Dla oceny, czy podniesiony zarzut przedawnienia nie nosi znamion nadużycia prawa, konieczne jest rozważenie charakteru dochodzonego roszczenia, przyczyn opóźnienia i jego nie nadmierności. Znaczenie może mieć także zachowanie dłużnika przy powstaniu zobowiązania

43.  W ocenie sądu okoliczności tej sprawy nie przemawiały za uznaniem, aby podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia naruszało zasady współżycia społecznego. Po pierwsze, zarzut ten (z uwagi na przedmiot sprawy, tj. skargę pauliańską, w której jako pozwany występowała osoba trzecia) został podniesiony nie przez samego dłużnika, ale przez osobę trzeciego (co w sprawach takich jak niniejsza uznać należy za dopuszczalne). Po drugie, podnoszone przez powoda zachowanie pozwanego, mające polegać na tym, że pozwany nie wskazał komornikowi aktualnego miejsca zamieszkania swojego ojca (dłużnika), nie mogło mieć znaczenia dla sprawy, bowiem dotyczyło zachowania nie samego dłużnika, ale osoby trzeciej. Nie zostało wykazane, aby dłużnik miał wiedze o postępowaniu syna oraz o toczącym się postępowaniu w przedmiocie wyjawienia majątku. Po trzecie, wierzytelność mająca podlegać ochronie w drodze skargi pauliańskiej, uległa przedawnieniu już 31 grudnia 2022 r. Powód złożył pozew dopiero we wrześniu 2023 r., a zatem ponad pół roku po tym, jak doszło do przedawnienia. Nie można mówić zatem o tym, aby opóźnienie nie było nadmierne. Zwraca uwagę też fakt, że wykaz majątku został sporządzony przez dłużnika już w czerwcu 2023 r., powód zaś zwlekał z wystąpieniem z niniejszą sprawą do września 2023 r. Nie można stracić z pola widzenia również tego, że powód jest profesjonalnym, zorganizowanym podmiotem, reprezentowanym przez profesjonalnych pełnomocników i jako taki ma obowiązek działania bez zbędnej zwłoki, z podwyższoną starannością. Powód nie podjął żadnych działań, które zmierzałyby do ponownego przerwania biegu przedawnienia, mimo iż powinien wiedzieć, że jego roszczenia przedawniają się w grudniu 2022 r., zaś samo postępowanie w przedmiocie wyjawienia majątku nie przerywa biegu przedawnienia. Wszystkie powyższe aspekty przemawiały za stwierdzeniem, że w tej sprawie w żadnym razie nie można było mówić o tym, aby zaszły tu wyjątkowe i rażące okoliczności, przemawiające za uwzględnieniem zarzutu z art. 5 k.c.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

ASR Agnieszka Pikała