Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie

UZASADNIENIE

Przedmiot i przebieg postępowania

1.  Pozwem z dnia 20 września 2024 r. powód (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od pozwanej T. K. kwoty 72 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 maja 2024 r. do dnia zapłaty wraz z kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego wg. norm przepisanych. W uzasadnieniu powód wskazał, że domaga się od pozwanej zwrotu nienależnie uzyskanej przez nią kwoty subwencji finansowej w ramach programu rządowego „Tarcza Finansowa 2.0 (...) dla Mikro, Małych i Średnich Firm”. Tłumaczył, że programy wsparcia (...) zostały objęte przez (...) działaniami mającymi na celu ograniczenie wystąpienia nadużyć. W ramach zaś dokonanego procesu analizy wykorzystania subwencji niezgodnie z przeznaczeniem, (...) przekazało negatywną rekomendację dotyczącą pozwanej. Dlatego zgodnie z umową subwencji finansowej oraz § 11 ust. 11 pkt b) regulaminu świadczenie winno zostać przez pozwaną powodowi zwrócone. Pozwana mimo wezwania, subwencji nie zwróciła. (pozew, k. 3-10v)

2.  W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W pierwszej kolejności wniosła o przekazanie sprawy do sądu właściwego miejscowo i funkcjonalnie tj. Sądu Rejonowego w Bydgoszczy, Wydziału Gospodarczego. Co do meritum kwestionowała roszczenie powoda jako w całości bezpodstawne, a nadto nieudowodnione co do zasady oraz co do wysokości. Z ostrożności kwestionowała także wiążący charakter zmian regulaminu podnosząc, że powód nie zachował należytej staranności w ramach wykonywania zawartej umowy i dopuścił się rażącego niedbalstwa. Wskazywała także, iż powód nie określił co miałoby stanowić nadużycie, o którym mowa w § 11 ust. 11 regulaminu. Kwestionowała także wiążący charakter negatywnej rekomendacji (...) dla żądania zwrotu subwencji. ( odpowiedź na pozew, k. 46-54v).

3.  W piśmie przygotowawczym z dnia 31 marca 2025 r. pozwana podniosła także zarzut braku legitymacji procesowej po stronie powoda (pismo, k. 88-92v)

Ustalenia faktyczne

4.  W związku ze zwalczaniem skutków Covid-19 w Polsce Rada Ministrów uchwałą nr 50/2020 z dnia 27 kwietnia 2020 r. powierzyła na podstawie art. 21a ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (dalej: ustawa o (...)) (...) Funduszowi (...) (dalej: (...)) realizację programu rządowego pn. ,,Tarcza Finansowa (...) dla małych i średnich firm’’(dalej: „Tarcza Finansowa 1.0”). Rozszerzeniem tego programu była wprowadzony następnie program ,,Tarcza Finansowa 2.0 (...) dla mikro, małych i średnich firm’’(dalej: „Tarcza Finansowa 2.0”).

( bezsporne, a ponadto uchwała nr 50/2020, k. 33)

5.  Warunki działania programu „Tarcza Finansowa 2.0” zawarto w treści Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym ,,Tarcza Finansowa 2.0 (...) dla mikro, małych i średnich firm” z dnia 14 stycznia 2021 r. (podlegającym późniejszym zmianom, ostatniej z dnia 20 grudnia 2023 r.). Zasadniczym celem Programu 2.0. była realizacja podstawowego interesu ekonomicznego RP w postaci zapewnienia stabilności przedsiębiorstwa i gospodarki oraz zapobiegnięcie ryzyka masowej upadłości beneficjentów oraz zwolnień ich pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią Covid-19 (§ 3 ust. 2). Program miał być realizowany zgodnie z ustawą o (...) i dokumentami programowymi (§ 3 ust. 4).

(regulamin, k. 19)

6.  Beneficjentem tego programu mógł zostać podmiot będący mikrofirmą, (...) lub Dużym Przedsiębiorcą któremu (...) udzielił subwencji finansowej lub który wystąpił z wnioskiem.
(§ 2 ust. 1).

(regulamin, k. 18)

7.  Finansowanie Programowe miało być udzielane zgodnie z zasadami regulującymi przyznawanie pomocy publicznej w Polsce i Unii Europejskiej i było udzielane przez (...) w ramach programu pomocowego zatwierdzonego przez Komisję Europejską decyzjami z dnia: (i) 23 grudnia 2020 r. oraz (ii) 12 stycznia 2021 r. (§ 3 ust. 7). Łączna maksymalna kwota finansowania programowego, jakiej mogła udzielić (...) w ramach programu to kwota 13 000 000 000, na co składały się dwa działania: a) tarcza finansowa dla mikrofirm o łącznej maksymalnej wartości do 6 500 000 000 zł; b) tarcza finansowa dla (...) o łącznej maksymalnej wartości do 6 500 000 000 zł (§ 4 ust. 1).

(regulamin, k. 19)

8.  Finansowanie Programowe udzielane było za pośrednictwem Banków, przyjmujących w imieniu (...) wnioski i odwołania, przekazujących beneficjentom decyzje (...), zawierających umowy subwencji finansowych w charakterze pełnomocnika (...) oraz dokonujących na rzecz Beneficjentów, po uprzednim otrzymaniu odpowiednich środków od (...), wypłat subwencji finansowych (§ 4 ust. 3).

(regulamin, k. 19v)

9.  Środki z subwencji finansowej mogły zostać przeznaczone przez beneficjenta wyłącznie na pokrycie kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, w tym wynagrodzeń pracowników, kosztów zakupu towarów i materiałów, kosztów usług obcych, bieżących kosztów obsługi finansowania zewnętrznego, kosztów najmu nieruchomości, kosztów wszelkich zobowiązań publicznoprawnych oraz czy amortyzacji sprzętu czy innych środków trwałych niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej (§ 8 ust. 1).

(regulamin, k. 20v)

10.  O udział w Programie 2.0. mogli ubiegać się beneficjenci będący osobami fizycznymi, osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność do nabywania praw i obowiązków we własnym imieniu, wykonujący działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, w każdym przypadku pod warunkiem posiadania statusu Mikrofirmy lub (...) (§ 11 ust. 2). W Programie 2.0. mógł wziąć udział wyłącznie beneficjent, który łącznie spełniał m.in. następujące kryteria: jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawo Przedsiębiorców wpisanym do KRS albo CEIDG i prowadził działalność gospodarczą łącznie w obu datach, tj. na dzień (i) 31 grudnia 2019 r. oraz (ii) złożenia wniosku (§ 11 ust. 8 pkt a i e). (...) był uprawniony do: a) odmowy wypłaty subwencji finansowej na rzecz Beneficjenta; b) wydania decyzji określającej wysokość subwencji finansowej podlegającej zwrotowi w całości, w przypadku, w którym istnieje uzasadnienie podejrzenie wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć (§ 11 ust. 11). (...) mógł, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności, z uwzględnieniem zasady racjonalności ekonomicznej, w tym wyważenia słusznych interesów danego beneficjenta, ogółu wszystkich beneficjentów i Skarbu Państwa oraz realizacji celów szczegółowych określonych w programie, odstąpić od stosowania niektórych ww. warunków programowych, każdorazowo z zastrzeżeniem stosowania się do zasad i warunków decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej Programu 2.0. (§ 11 ust. 13).

(regulamin, k. 21-v)

11.  Treść składanego wniosku była najpierw weryfikowana przez Bank pod kątem jej kompletności i wstępnej zgodności z warunkami programowymi, w zakresie ustalonym między (...) i bankiem. Następnie po poprawnym wprowadzeniu beneficjenta danych w formularzu wniosku, w bankowości elektronicznej wygenerowano projekt umowy subwencji finansowej zawierający odpowiednie dane zamieszczone przez beneficjenta w formularzu wniosku, o ile system informatyczny zapewniał taką możliwość. Beneficjent uzyskiwał możliwość zapoznania się w umową w formie elektronicznej, wydrukowania i zapisania elektronicznie jej projektu oraz dostępu do zapisanego projektu po ponownym zalogowaniu, o ile bankowość elektroniczna banku zapewnia takie funkcjonalności. Umowa mogła zostać podpisana przez osobę upoważnioną w bankowości elektronicznej banku za pomocą narzędzi autoryzacyjnych przekazanych beneficjentowi przez bank. Następnie umowę w imieniu (...) podpisywał bank działając w charakterze pełnomocnika, na podstawie pełnomocnictwa zawartego w umowie łączącej bank z (...), opatrując umowę pieczęcią banku lub kwalifikowanym podpisem elektronicznym osób uprawnionych do reprezentowania banku, a następnie udostępniał ją beneficjentowi w bankowości elektronicznej. Bank przekazywał wniosek do (...), która miała rozpatrzyć go zgodnie z procedurą opisaną w dokumentach programowych (§ 12 ust. 6). Zawarcie przez beneficjenta umowy subwencji było wymogiem koniecznym dla otrzymania subwencji finansowej, jednakże nie gwarantowało jej otrzymania w sytuacji, w której wszystkie warunki programowe, w tym również warunki programowe, których spełnienie jest niezależne od Beneficjenta, nie będą spełnione. Udzielenie przez (...) subwencji finansowej Beneficjentowi co do zasady, a także w określonej wysokości, było uzależnione od spełnienia się wszystkich warunków programowych (§ 12 ust. 11).

(regulamin, k. 21v-22)

12.  Stosownie do treści § 13 ust. 1 (...) rozpatrywał wnioski w celu weryfikacji spełnienia przez beneficjenta warunków programowych. (...) podejmował decyzję o odmowie przyznania subwencji finansowej, jeżeli stwierdził m.in. na podstawie informacji uzyskanych z Zakładu Ubezpieczeń lub Ministra Finansów, że warunki programowe nie są spełnione w odniesieniu do Beneficjenta lub oświadczenia złożone rzez Beneficjenta w związku z zawarciem umowy subwencji finansowej były nieprawdziwe (§ 13 ust. 7). Umowa subwencji finansowej była zawierana z chwilą złożenia przez bank, działający jako pełnomocnik (...), lub, w przypadku, Banku (...), z chwilą złożenia oświadczenia przez Bank (...) działający jako pełnomocnik Banku (...) i tym samym dalszy pełnomocnik (...), oświadczenia woli o zawarciu umowy subwencji poprzez opatrzenie umowy pieczęcią bankową, kwalifikowanym podpisem elektronicznym osób uprawnionych do reprezentowania banku lub banku zrzeszającego lub innym odpowiednim narzędziem informatycznym stosowanym przez Bank lub bank zrzeszający (§ 13 ust. 16).

(regulamin, k. 22-v)

13.  Zgodnie z § 14 ust. 4 beneficjent przyjmował do wiadomości i akceptował, że niektóre aspekty Programu 2.0. miały charakter uznaniowy lub ocenny, w związku z tym odpowiednia decyzja miała być podejmowana przez (...), lub podmiot, za pośrednictwem którego (...) realizuje program, na zasadzie racjonalnej uznaniowości. Nadto beneficjent przyjmował do wiadomości i akceptował, że informacje przekazane we wniosku stanowią podstawę do dokonania wstępnej oceny spełnienia warunków programowych. (...) zastrzegł sobie prawo do przeprowadzenia dalszej pogłębionej analizy w celu weryfikacji spełnienia przez beneficjenta warunków programowych. Beneficjent przyjmował do wiadomości, że po złożeniu wniosku, odwołania lub oświadczenia o rozliczeniu lub bezskutecznego upływu terminu na złożenie oświadczenia przez beneficjenta, (...) może zobowiązać beneficjenta do złożenia dodatkowych oświadczeń oraz dostarczenia dodatkowych informacji lub dokumentów, w tym wykraczających poza listę wymogów informacyjnych, której pobranie możliwe było w ramach formularza wniosku, odwołania lub oświadczenia o rozliczeniu (§ 15 ust. 2 pkt c-e). Złożenie wniosku przez Beneficjenta było równoznaczne z potwierdzeniem, że Beneficjent: i) zapoznał się z Regulaminem, rozumie go i w pełni akceptuje jego treść oraz ii) zapoznał się z zasadami ubiegania się o udzielanie subwencji finansowej i jej obsługi oraz rozliczania opisanymi w Regulaminie i Dokumentach Programowych oraz je rozumie i akceptuje (§ 1 ust. 2 pkt c). Stosownie do § 1 ust. 6 w razie sprzeczności postanowień Regulaminu z treścią Umowy Subwencji Finansowej, pierwszeństwo będą miały postanowienia tej umowy, chyba, że poszczególne postanowienia Regulaminu będą stanowić coś innego.

(regulamin, k. 18, 22v-23)

14.  Dnia 15 stycznia 2021 r. pomiędzy (...) S.A. w W. a Usługi Gastronomiczne (...), reprezentowaną przez T. K. została zawarta umowę subwencji finansowej nr (...). Osoba działająca w imieniu Beneficjenta oświadczyła, że jest uprawniona do reprezentacji przedsiębiorcy, w tym do zawarcia umowy oraz dokonywania wszelkich innych czynności związanych z jej zawarciem i wykonaniem. Ponadto potwierdziła, że wszystkie przedstawione informacje oraz złożone oświadczone są zgodne z prawdą i jest świadoma odpowiedzialności karnej za przedstawienie fałszywych informacji oraz złożenia fałszywych oświadczeń. Beneficjent oświadczył ponadto, że na dzień 31 grudnia 2019 r. był mikrofirmą (zatrudniającą od 1 do 9 pracowników) a jego roczny obrót netto lub suma bilansowa nie przekroczyła równowartości 2 mln EUR (§ 1 ust. 1-3).

(umowa, k. 26, wydruk z CEIDG, k. 17-v)

15.  Beneficjent oświadczył, że na dzień zawarcia umowy prowadzi działalność gospodarczą w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, a także, iż (i) na dzień 31 grudnia 2019 r. (ii) na dzień umowy pozostawał przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa Przedsiębiorców, wpisanym do CEIDG albo rejestru przedsiębiorców KRS a na dzień 30 września 2020 r. zatrudniał 4 osoby (§ 1 ust. 4, 5, 6). Beneficjent oświadczył również, że na dzień złożenia wniosku prowadził działalność gospodarczą sklasyfikowaną w klasie (...) 56.10.A. Restauracje i inne stałe placówki gastronomiczne oraz że w ramach tego kodu kwalifikującego do Programu 2.0. prowadził działalność gospodarczą w dniach 31 grudnia 2019 r., 1 listopada 2020 r. oraz na dzień złożenia wniosku (§ 1 ust. 7). Wskazał, że obrót netto Beneficjenta w roku 2019 r. wyniósł 421 481,04 zł, suma bilansowa wyniosła 0 zł, a liczba pracowników zatrudnionych na dzień 31 grudnia 2019 r. wyniosła 3 osoby. Podniósł, że w okresie od 2019 r. do 2020 r. doszło u niego do spadku przychodów o 50%. Podał, że w 2019 r. wysokość jego przychodów wynosiła 117 185,12 zł, podczas gdy w 2020 r. – 58 452,54 zł (§ 1 ust. 15-16). Wnioskował o przyznanie mu subwencji finansowej w kwocie 72 000 zł (§ 1 ust. 19).

(umowa, k. 26-v)

16.  Stosownie do § 2 ust. 1 umowa ta została zawarta w wyniku złożenia przez Beneficjenta oświadczenia woli zawarcia umowy przy użyciu danych uwierzytelniających Beneficjenta stosowanych w bankowości elektronicznej banku oraz złożenia przez bank, działający jako pełnomocnik (...) oświadczenia woli zawarcia umowy poprzez opatrzenie umowy pieczęcią elektroniczną banku, innym odpowiednim narzędziem informatycznym stosowanym przez bank lub kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi osób upoważnionych do reprezentacji banku. Zgodnie z § 2 ust. 3 w zakresie nieuregulowanym bezpośrednio w tej umowie do praw i obowiązków (...) oraz Beneficjenta wynikających z niniejszej umowy miał zastosowanie Regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym ,,Tarcza Finansowa 2.0(...) dla mikro, małych i średnich firm”. Beneficjent oświadczył, że zapoznał się z tym regulaminem, rozumie go i akceptuje jego treść. Regulamin stanowi integralną część umowy.

(umowa, k. 26v)

17.  Jak wskazano w § 3 ust. 2 umowy na zasadach szczegółowo określonych w Regulaminie: a) po zawarciu niniejszej umowy (...) weryfikował na podstawie informacji uzyskanych z rejestrów prowadzonych przez organy publiczne w tym m.in. z ZUS i od Ministra Finansów dane przedstawione przez Beneficjenta i złożone oświadczenia oraz podejmował decyzję o: i) wypłacie subwencji w wysokości wnioskowanej przez Beneficjenta; ii) wypłacie jej w wysokości niższej niż wnioskowana; iii) odmowie wypłaty subwencji, co Beneficjent wprost akceptował. (...) podejmował decyzję o odmowie wypłaty subwencji jeżeli na podstawie informacji uzyskanych z rejestrów prowadzonych przez ww. organy publiczne stwierdzi, że warunki programowe nie zostały spełnione w odniesieniu do Beneficjenta lub oświadczenia przez niego złożone w związku z zawarciem umowy subwencji były nieprawdziwe. (...) mógł podjąć decyzję o odmowie wypłaty subwencji w przypadku powzięcia wątpliwości co do charakteru działalności prowadzonej przez Beneficjenta, w szczególności w sytuacji powzięcia jakichkolwiek informacji o toczących się lub zakończonych wydaniem wyroku skazującego postępowaniach karnych lub karno-skarbowych przeciwko Beneficjentowi, a w przypadku jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej lub osób prawnych, przeciwko wspólnikom Beneficjenta lub osobom wchodzącym w skład jego organów. Decyzja o odmowie wypłaty subwencji powodowała wygaśnięcie umowy.

(umowa, k. 26v)

18.  Beneficjent przyjmował do wiadomości i był świadomy tego, że (...) oraz podmioty wskazane w art. 11 ust. 6 i 7 ustawa o (...) będą występowały do właściwych organów i instytucji w celu pozyskania danych dotyczących jego sytuacji prawnej i finansowej, w tym celu weryfikacji danych oraz informacji udzielonych przez Beneficjenta w umowie, w tym – w szczególności – do ZUS, Ministra Finansów, organów skarbowych, innych organów administracji oraz innych podmiotów prowadzących działalność w zakresie oceny i przetwarzania danych dotyczących sytuacji prawnej i finansowej podmiotów gospodarczych, w tym w szczególności na podstawie art. 21ab ustawy o (...) (§ 4 ust. 3).

(umowa, k. 26v-27)

19.  Zgodnie z § 5 ust. 1 umowy jeżeli Beneficjent będzie zobowiązany do zwrotu subwencji finansowej, zwrot ten będzie dokonywany przez Beneficjenta bez potrąceń i roszczeń wzajemnych oraz bez odliczeń na poczet potrąceń i roszczeń wzajemnych.

(umowa, k. 27)

20.  Paragraf 11 ust. 11 Regulaminu w brzmieniu obowiązującym na chwilę zawarcia umowy przez T. K. nie przewidywał możliwości wydania decyzji o zwrocie subwencji w razie stwierdzenia wystąpienia ryzyka nadużyć. Zgodnie z § 1 ust. 4 Regulaminu w brzmieniu obowiązującym na chwilę zawarcia umowy (...) przysługiwało jednak prawo do zmiany regulaminu w każdym czasie poprzez zamieszczenie stosownej informacji na stronie internetowej (...)

( treść regulaminu w brzmieniu na 15.01.2021 r. – k. 104v)

21.  Pismem z dnia 19 stycznia 2021 r. (...) poinformował T. K. prowadzącą działalność gospodarczą pn.: Usługi Gastronomiczne (...) w B. o pozytywnej weryfikacji spełnienia przez nią warunków otrzymania subwencji finansowej w kwocie 72 000 zł.

(decyzja w sprawie subwencji finansowej, k. 28)

22.  W dniu 20 stycznia 2021 r. (...) wypłacił na konto bankowe T. K. kwotę 72 000 zł tytułem subwencji finansowej w ramach programu rządowego Tarczy Finansowej 2.0.

( potwierdzenie realizacji przelewu, k. 29)

23.  Programy Tarcz Finansowych 1.0 i 2.0. zgodnie z wytycznymi Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 stycznia 2015 r. w sprawie funkcjonowania osłony antykorupcyjnej oraz zawartą między Skarbem Państwa, reprezentowanym przez Ministra (...) a (...) umową z dnia 27 kwietnia 2020 r. o warunkach i trybie przekazania środków na realizację programów rządowych, na polecenie Ministra Koordynatora Służb Specjalnych (...) (dalej: (...)), były objęte osłoną antykorupcyjną. Zadaniem (...) było wsparcie (...) w procesie rozliczania subwencji udzielonych w ramach Tarczy Finansowej 1.0. i 2.0. celem typowania podmiotów o podwyższonym ryzyku wykorzystania subwencji niezgodnie z przeznaczeniem i przygotowania argumentacji uzasadniającej wezwania do zwrotu subwencji. (...) oceniało także ryzyko wystąpienia przestępstw korupcyjnych, ekonomicznych lub prania pieniędzy, jak również zagrożeń dla interesu ekonomicznego państwa i ryzyka wykorzystania środków finansowych w sposób niezgodny z celem programu, a także formowało wnioski na podstawie analizy ryzyka, dokonywanej w oparciu o algorytm umożliwiający ocenę poszczególnych informacji i przypisanie im wagi oraz istotności.

(pismo (...) z 25.10.2022 r., k. 32-v oraz z 2.02.2024 r., k. 30-v)

24.  Pismem z dnia 10 lipca 2024 r. Biuro (...) poinformowało (...), że w dniu 15 lutego 2022 r. wobec podmiotu – Usługi Gastronomiczne (...), wydano negatywną rekomendację, która została potwierdzona przez Biuro w dniu 4 maja 2023 r.

(pismo (...) z 10.07.2024 r., k. 31)

25.  Dnia 26 kwietnia 2024 r. (...) wydał decyzję, na podstawie której wezwał Beneficjenta na podstawie § 11 ust. 11 pkt b) Regulaminu do zwrotu całej przyznanej kwoty subwencji finansowej, w terminie do 25 dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym Beneficjentowi udostępniona została decyzja.

( decyzja, k. 35-v)

26.  W okresie obowiązywania programów Tarcza 1.0. i 2.0. Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła wystąpienie licznych naruszeń ze strony (...) w zakresie redagowania postanowień umownych z przedsiębiorcami jako niezgodnych z prawem m.in. poprzez odmowę wypłaty subwencji przedsiębiorcom lub jej umorzenia bez podania przyczyny oraz bez możliwości odwołania się od tej decyzji. Jednocześnie (...) korzystał z tych możliwości mimo, że nie otrzymywał od (...) czy (...) (podmiotów współpracujących) szczegółowych informacji o przyczynach negatywnej rekomendacji w przypadku konkretnego przedsiębiorcy.

(wydruk z artykułu NIK-u, k. 56-58v)

27.  Od 2021 r. (...) występowało do podmiotów, którym wypłaciło subwencję o ich całkowity zwrot. W tym roku wydano 286 662 decyzji zobowiązujących do zwrotu łącznie 31,03 mld zł, z czego odzyskano środki w kwocie 4,94 mld zł. W roku 2024 r. przy wydanych 2 975 decyzjach i żądaniu zwrotu łącznie kwoty 25,49 mld zł, uzyskano środki w wysokości 23,08 mld zł. Z informacji uzyskanych od (...) wynikało, że (...) z środków otrzymanych ze zwrotu subwencji finansowych przyznanych w ramach Programów „Tarczy” nie przekazywał do Skarbu Państwa, a przeznaczył na obsługę zobowiązań, w tym wykup obligacji emitowanych na potrzeby Programów oraz na realizację Krajowego Planu Odbudowy.

( pismo (...), k. 114)

28.  W lutym 2025 r. NIK zapowiedział kontrolę instytucji działalności instytucji (...) i (...) w zakresie działań podjętych przez nie w związku z roszczeniami kierowanymi o zwrot subwencji finansowych kierowanych wobec Beneficjentów programów rządowych Tarcza 1.0 i 2.0.

( wydruk komunikatu NIK-u, k. 114v)

Omówienie dowodów

29.  Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie zebranych w sprawie dowodów z dokumentów, w szczególności treści umowy o udzielenie subwencji finansowej łączącej strony jak i Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym ,,Tarcza Finansowa 2.0 (...) dla mikro, małych i średnich firm” z dnia 14 stycznia 2021 r. Autentyczność tych dokumentów nie była przez strony kwestionowana, a jednocześnie ich treść pozwalała na dokonanie ustaleń istotnych faktów dla sprawy. Należało jednak przyznać rację pełnomocnikowi pozwanej, że na dzień zawarcia umowy subwencji między stronami § 11 ust. 11 lit. b) Regulaminu nie istniał, lecz został wprowadzony dopiero w jednej z późniejszych zmian Regulaminu.

30.  Sprawa nie miała charakteru gospodarczego wbrew twierdzeniom strony pozwanej i to sąd cywilny pozostaje właściwy do rozpoznania przedmiotowej sprawy. Sprawa w tym przedmiocie nie jest bowiem jedyną jaka jest rozpatrywana w tym sądzie, jej zakres jest Sądowi zasadniczo znany. (...) domaga się bowiem od zwrotu kwot wypłacanych subwencji finansowej od różnych podmiotów (przedsiębiorców), którym taka subwencja została udzielona. Nie zachodzą przy tym przesłanki wskazane w art. 458 ² k.p.c. (jakkolwiek Sąd zdaje sobie sprawę, że ocena tej kwestii pozostaje w orzecznictwie sądowym bardzo kontrowersyjna i niejednoznaczna). Dlatego wniosek strony pozwanej w tym zakresie nie zasługiwał na uwzględnienie i został przez Sąd oddalony na rozprawie.

Ocena prawna

31.  Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Uprawnienie do dochodzenia zwrotu subwencji

32.  W pierwszej kolejności Sąd odniesie się do zarzutu podniesionego przez stronę pozwaną w piśmie przygotowawczym z dnia 31 marca 2025 r. załączonego do sprawy. Pozwana twierdziła bowiem, że powód nie może występować jako strona w tej sprawie z uwagi przede wszystkim na to, że decydował on o rozdysponowaniu środków publicznych (subwencji) jako jednostka publiczna (działająca w formie spółki akcyjnej emanacja Skarbu Państwa), a zatem łącząca go z pozwaną umową nie miała charakteru umowy prywatnej, tj. takiej jaka łączy podmioty prawa prywatnego, a umowy o udzielenie pomocy publicznej. Żądanie zwrotu subwencji oznaczała zaś zwrot pomocy publicznej w rozumieniu w art. 107 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, a nie środków prywatnych – (...) takimi bowiem nie dysponował. Przepisy prawa krajowego nie przewidywały zaś prawo organu państwa do żądania zwrotu pomocy publicznej udzielonej na podstawie Programu Tarczy Finansowej 2.0., a prawa takiego dla organów państwa nie można domniemywać, zgodnie z art. 7 Konstytucji RP. Musiałby zatem istnieć jakiś przepis kompetencyjny nadający takie uprawnienie stosownemu organowi.

33.  Sąd doszedł jednak do przekonania, że powód miał legitymację do wystąpienia z powództwem w przedmiotowej sprawie, a wynikała ona wprost z treści stosunku prawnego jaka łączyła go z pozwaną, czyli umowy subwencji finansowej nr (...) z dnia 15 stycznia 2021 r. oraz stanowiącym jej integralną część Regulaminem ubiegania się o udział w programie rządowym ,,Tarcza Finansowa 2.0 (...) dla mikro, małych i średnich firm” z dnia 14 stycznia 2021 r. Określały one prawa jak i obowiązku obu stron, w tym również prawo (...) do żądania zwrotu subwencji w przypadku zajścia konkretnych okoliczności (abstrahując czy zostały one sformułowane w sposób konkretny i właściwy, o czym poniżej). Owszem, (...) działa jako podmiot realizujący konkretny rządowy programu udzielania wsparcia finansowego dla przedsiębiorców (określony szczegółowo w art. 21a i n. ustawy o (...) oraz uchwale Rady Ministrów nr 2/2021 Rady Ministrów z dnia 5 stycznia 2021 r. w sprawie programu rządowego „Tarcza finansowa 2.0 (...) dla mikro, małych i średnich firm”), niemniej o tym jak ten program ma funkcjonować, jakie warunki musi spełnić podmiot wnioskujący, aby uzyskać subwencję, kiedy może ją uzyskać, zostały już szczegółowo określone bezpośrednio w dwóch ww. dokumentach. Skoro została zawarta pomiędzy stronami konkretna umowa, to na jej podstawie strony mogą domagać się wykonania przez drugą ze stron swoich obowiązków i wyegzekwowania swoich praw (np. właśnie w przypadku, gdy zaszły przesłanki do zwrotu subwencji). Ustalenie zasad zwrotu subwencji w drodze przepisów prawa powszechnie obowiązującego byłoby z pewnością rozwiązaniem pożądanym i pozwalającym uniknąć wątpliwości takich jak zgłoszone przez pozwaną lub Sąd Okręgowy w Warszawie w cytowanej przez jej pełnomocnika sprawie XX GC 1225/24, lecz w kontekście ustawy o (...), uchwały Rady Ministrów oraz okoliczności i skali działalności powoda byłoby sankcją dalece nieproporcjonalną, aby odmawiać umowom zawieranym przez powoda ważności i pozbawić powoda umownego prawa do dochodzenia zwrotu subwencji z samej zasady. Z tego względu ten zarzut strony pozwanej nie zaważył na rozstrzygnięciu sprawy.

Nieważność § 11 ust. 11 pkt b) Regulaminu

34.  Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

35.  Jak stanowi art. 11 ust. 11 pkt b) Regulaminu (...) jest uprawniony do wydania decyzji określającej wysokość subwencji finansowej podlegającej zwrotowi w całości, w przypadku, w którym istnieje uzasadnienie podejrzenie wystąpienia jakiegokolwiek rodzaju nadużyć.

36.  Tak sformułowane postanowienie umowne zdaniem Sądu pozostaje w istocie sprzeczne z samą istotą zobowiązania umownego dlatego, że przyznaje jednej ze stron możliwość wycofania się z umowy w istocie z dowolnego, bliższej nie sprecyzowanego powodu. Przesłanka najistotniejsza w tym przepisie, a zatem wystąpienie „nadużyć” nie została nigdzie, w żadnym dokumencie sprecyzowana, tak, aby nie było pomiędzy stronami wątpliwości czym to nadużycie faktycznie jest i jak należy je rozumieć. Jest to okoliczność istotna, gdyż sam (...) nie jest w tej sprawie „zwykłym” podmiotem, spółką prawa handlową, z którym nawiązuje się umowę, a „emanacją państwa”, działającą w imieniu Skarbu Państwa i sprawującą tak naprawdę czynność z zakresu administracji publicznej, która udzielała pomocy publicznej podmiotom uprawnionym, mającą oparcie w ustawie z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju.

37.  W takiej sytuacji także Regulamin, stanowiący przecież integralną część umowy, powinien być zgodny nie tylko z zasadami wynikającymi z prawa cywilnego, ale też z zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Zasada ta została sformułowana w art. 8 ust. 1 kodeksu postępowania administracyjnego. Stanowi ona, że organy administracji publicznej prowadzą postępowanie w sposób budzący zaufanie jego uczestników do władzy publicznej, kierując się zasadami proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania. Zasada ta zobowiązuje zatem organy administracji do prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie uczestników do władzy publicznej. Oznacza to, że organy powinny działać w sposób transparentny, bezstronny i proporcjonalny, a także unikać odstępstw od utrwalonej praktyki. Rzecz jasna (...) w swojej działalności nie stosował k.p.a., lecz skoro wykonywał de facto zadanie zlecone z zakresu administracji publicznej – i to posiadając w tym zakresie szeroką autonomię – to analogicznie musi być tą zasadą związany. Państwo nie może wszak zwalniać się z uczciwego, budzącego zaufanie jego obywateli i innych mieszkańców działania poprzez zlecanie swoich zdań spółkom prawa handlowego.

38.  Takiego działania ze strony (...) zdaniem Sądu zabrakło. Zamieszczenie w Regulaminie zapisu, że (...) wypłaci co prawda pieniądze zgodnie z zaakceptowanym uprzednio wnioskiem kontrahenta, ale może już następczo z uwagi na wystąpienie jakichś, bliżej niezdefiniowanych nadużyć domagać się zwrotu wypłaconej kwoty, pozostaje jednak niezgodne z literą prawa (przeczy ww. zasadzie zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa), narusza równowagę kontraktową, a przy okazji też zasady logicznego rozumowania.

39.  W tej sprawie podstawą do uznania, że po stronie wnioskującej mogło dojść do wystąpienia nadużyć była jedynie informacja wskazana w piśmie (...) z dnia 27 stycznia 2025 r. o skazaniu T. K. przez (...) w T. za przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 k.k.s. I ten fakt pozostawał dla (...) wystarczający do tego, by zarekomendować (...) pozwaną jako podmiot, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że także w przypadku tego konkretnego wniosku o przyznanie subwencji, mogło po jej stronie wystąpić nadużycie.

40.  Pozwana zaś wnioskowaną kwotę otrzymała i tak naprawdę z żadnego dowodu załączonego do sprawy nie wynika, aby skorzystała ona z niej niezgodne z przeznaczeniem, niezgodnie z celem, albo by podczas złożenia wniosku złożyła jakieś fałszywe oświadczenie, np. że jest osobą niekaralną. Z kolei o swojej karalności nie musiała informować powoda, bowiem z treści umowy ani regulaminu nie wynika, aby to był warunek konieczny do samego uzyskania subwencji albo warunek wyłączający z uzyskania pomocy. Gdyby faktycznie taki wymóg ciążył na wnioskującym, to powód zapewne załączyłby do umowy w formie np. osobnego załącznika stosowne oświadczenie, w którym każdy z beneficjentów musiałby zaświadczyć, że jest osoba niekaralną. I gdyby wówczas pozwana taka oświadczenie złożyła, to mając wiedzę o jej skazaniu na podstawie informacji uzyskanych od (...), powód faktycznie mógłby uznać, że jest to z jej strony nadużycie, które obligowałoby ją do zwrotu kwoty subwencji uzyskanej niezgodnie z prawem. Niemniej jednak takiego obostrzenia ze strony powoda nie było, zatem z samego faktu skazania powód nie mógł wyciągać konsekwencji niweczących w całości prawo do uzyskania subwencji oraz ubiegania się o co najmniej częściowe zwolnienie z jej zwrotu.

41.  Jest Sądowi znane, że samo działanie Programów Tarcza 1.0 i 2.0 jak również wypłacanie subwencji miało charakter zautomatyzowany, a weryfikacja składanych wniosków na tym etapie nie miała tak szczegółowej procedury i miała charakter jedynie powierzchowny w celu odrzucenia wniosków ewidentnie niezasadnych. Nie oznacza to jednak, że kilka lat po wypłacie subwencji, powód ma prawo uznać, że w rzeczywistości to kwota ta pozwanej się nie należała, bo wystąpiło po jej stronie ryzyko nadużyć, których powód nie potrafił nawet wprost nazwać.

42.  Paragraf 11 ust. 11 Regulaminu przyznaje powodowi praktycznie nieograniczone prawo do nakazania zwrotu subwencji z powodu niejednoznaczności pojęcia „ryzyka jakiegokolwiek rodzaju nadużyć”, a przez to narusza równowagę kontraktową. Regulamin w żaden sposób nie definiuje tego pojęcia i nie pozwala domyśleć się, jak takie ryzyko ma być ustalane, jaki jego poziom jest dla powoda nieakceptowalny (wszak z natury rzeczy pewne ryzyko nadużyć występuje po stronie każdego beneficjenta – nic nie daje pewności, że podmiot dotychczas sumiennie przestrzegający prawa nie zmieni swojej postawy po otrzymaniu subwencji), co zdaniem powoda stanowi nadużycie, a co jeszcze nie. Tym samym powód może na podstawie wskazanego paragrafu regulaminu dowolnie usprawiedliwiać żądanie zwrotu całości subwencji i kształtować jego znaczenie w zależności od indywidualnej potrzeby.

43.  Z § 11 ust. 11 Regulaminu nie wynika, aby wskazanie (...) było wiążące dla powoda, przez co nawet oparcie się w praktyce stosowania Regulaminu na ocenie osoby trzeciej nie może usprawiedliwiać dowolności tego postanowienia umownego. Zresztą oparcie się na opinii (...) nie zmieniło tego, że ocena występowania ryzyka nadużyć była i jest nieczytelna dla drugiej strony umowy – beneficjenta. (...) swoją ocenę opiera przecież na algorytmie, który nie jest upubliczniony i nie wiadomo zatem na jakich przesłankach się opiera. W udzielonej Sądowi odpowiedzi poinformowano o skazaniu pozwanej za przestępstwo z art. 107 k.k.s., ale nie wskazano, czy już samo to skazanie wystarczyło do udzielenia (...) negatywnej rekomendacji co do wystąpienia ryzyk, czy też jeszcze inne czynniki były brane pod uwagę (a jeśli tak, to jakie i czy na pewno nie miały jakiegoś dyskryminacyjnego charakteru). W każdym wypadku wyciąganie przez państwa konsekwencji wobec osób prywatnych nie z powodu ich konkretnych oświadczeń czy działań, ale ryzyka jakie mogą spowodować, jest bardzo głęboką ingerencją w prawa i wolności jednostki, która musi być należycie uzasadniona i z którą związane powinny być pewne „bezpieczniki” zapobiegające nadużyciom ze strony państwa (czy podmiotów za pośrednictwem których państwo wykonuje swoje zadania). Możliwość przewidziana w § 11 ust. 11 regulaminu ani nie znajduje takiego uzasadnienia, ani nie zapewnia stronie możliwości przeciwdziałania nadużyciom ze strony (...) (wyjąwszy późniejszą ścieżkę sądową). Jeśli bowiem subwencja już została wypłacona, to jak § 11 ust. 11 może zapobiec spełnieniu się ryzyka wystąpienia nadużyć po stronie beneficjenta? Nie ma przecież przeszkód, by nieuczciwa osoba od razu wykorzystała środki niezgodnie z przeznaczeniem i próbowała unikać zobowiązania do zwrotu subwencji. Z drugiej strony jeśli beneficjent zachowuje się uczciwie i współdziała z (...) w celu ustalenia wysokości subwencji podlegającej zwrotowi, to zobowiązanie go do zwrotu całości subwencji z powodu ryzyka, które najwidoczniej się nie zmaterializowało, jest czymś zwyczajnie niesprawiedliwym. Należy powtórzyć, że w momencie zawierania umowy beneficjent nie składał żadnego oświadczenia co do swojej karalności, a jeśli powód chciał uniknąć wypłacania subwencji wszystkim osobom skazanym za przestępstwa gospodarcze czy karnoskarbowe to mógł to zawrzeć w katalogu wymaganych oświadczeń od beneficjentów – byłoby to w przeciwieństwie do przesłanki „ryzyka jakichkolwiek nadużyć” czytelne i zrozumiałe.

44.  Dlatego w ocenie Sądu postanowienie § 11 ust. 11 pkt b) Regulaminu jest nieważne, a w konsekwencji wydana na tej podstawie decyzja o zwrocie subwencji w całości nieskuteczna. W konsekwencji kwota żądanego zwrotu subwencji nie mogła zostać uznana w żadnym wypadku za wymagalną. Tym samym Sąd oddalił powództwo w całości. Pozostałe zgłaszane przez pozwaną zarzuty, jako nie wpływające na treść rozstrzygnięcia, nie wymagały rozpatrzenia i omówienia.

Koszty procesu

45.  O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Powództwo nie zostało przez Sąd uwzględnione. Dlatego też Sąd obciążył powoda koniecznością zwrotu pozwanej całości poniesionych przez nią kosztów, na które składały się: opłata skarbowa (17 zł) oraz koszty zastępstwa procesowego (5 400 zł – na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych), łącznie 5 417 zł wraz z odsetkami, o których mowa w art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Zarządzenie:
1.(...)

2. (...)