Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie

UZASADNIENIE

Przedmiot i przebieg procesu

1.  Pozwem z dnia 5 września 2024 r., powodowie (...) sp. z o.o. z siedzibą w G., (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ł. oraz (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ł. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) Publicznego Szpitala (...) im. prof. W. (...) z siedzibą w W. na ich rzecz do niepodzielnej ręki kwoty 7 473,72 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie wynikającymi z ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniem w transakcjach handlowych liczonymi od kwoty 7 295,72 zł od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty; ewentualnie o zasądzenie ww. kwoty wraz z odsetkami przez pozwanego na rzecz powodów solidarnie; ewentualnie w równych częściach. Powodowie domagali się także zasądzenia od pozwanego na ich rzecz do niepodzielnej ręki kosztów procesu, ewentualnie zasądzenie ich solidarnie, ewentualnie w częściach równych. Strona powodowa domagała się zapłaty kwoty odsetek za opóźnienie z tytułu nieterminowego opłacenia faktury VAT za świadczone przez powoda usługi oraz zryczałtowanych kosztów dochodzenia należności. (pozew, k. 3-9).

2.  W odpowiedzi pozwany w piśmie z dnia 28 października 2024 r. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od powodów kosztów procesu. Podnosił, że powodowie jako kontrahenci szpitala otrzymywali środki pieniężne od podmiotów (...) S.A. lub (...) (podmiotów zajmujących się skupowaniem wierzytelności szpitali) na podstawie odrębnie zawieranych z nimi umów, które to podmioty prowadzą czynności windykacyjnie wobec dłużnika, pozornie w imieniu wierzyciela, a w rzeczywistości, na swoją rzecz. Takie postępowanie wynika z próby obejścia art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15.11.2011 r. o działalności leczniczej, która zawiera generalny zakaz dokonywania czynności mających na celu zmianę wierzyciela SPZOZ. Twierdził, że powodów łączy z Funduszem Inwestycyjnym umowa subpartycypacji, na podstawie której uzyskali od niego zaspokojenie swojej należności, a dochodzenie jej już samodzielnie na drodze tego postępowania ma celu poprawienie „strony przychodowej transakcji”. W ocenie pozwanego powodowie jako wierzyciele pierwotni zostali w wyniku tej transakcji zaspokojeni, a w konsekwencji zrezygnowali z roszczenia wobec szpitala jako dłużnika, które przekazali funduszowi jako podmiotowi trzeciemu. Beneficjentem zaspokojenia roszczenia z tytułu odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych oraz rekompensaty za koszty odzyskania wierzytelności przez powodów miałby więc zostać ten fundusz, a nie pierwotny wierzyciel. Takie zachowanie powodów jako zmierzające do obejścia prawa nie zasługuje na ochronę prawną na podstawie art. 5 k.c. (odpowiedź na pozew, k. 138-142).

Ustalenia faktyczne

3.  W dniu 30 grudnia 2020 roku, w celu ubiegania się i realizacji zamówień publicznych, spółki (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ł. (obecnie: (...) sp. z o.o. w Ł.), (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ł. oraz Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe- Usługowe (...) sp. z o.o. z siedzibą w G. (obecnie: (...) sp. z o.o. w G.) zawarły umowę o współpracy nr (...).

(umowa, k. 59-61)

4.  W dniu 10 marca 2021 roku , pomiędzy (...) Publicznym Szpitalem (...). W. (...) z siedzibą w W. jako zamawiającym a konsorcjum spółek (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ł. (obecnie: (...) sp. z o.o. w Ł.), (...) sp. z o.o. z siedzibą w Ł. oraz P.P.H.U (...) sp. z o.o. z siedzibą w G. (obecnie: (...) sp. z o.o. w G.) jako wykonawcą została zawarta umowa nr (...) (...), której przedmiotem były: 1) usługi utrzymania czystości i prawidłowego stanu sanitarnego pomieszczeń zamawiającego oraz dostarczenie środków do sprzątania i dezynfekcji, zwane dalej także „usługami porządkowymi” oraz 2) usługi polegające na wykonywaniu czynności pomocniczych przy pacjencie na zlecenie personelu medycznego Zamawiającego, zwane dalej: „usługami pomocniczymi”. Usługi były realizowane w systemie 24-godzinnym przez 7 dni w tygodniu w ciągu 36 miesięcy w okresie od 1 maja 2021 r. do 30 kwietnia 2024 r., zgodnie z SIWZ (§ 1 ust. 1 i 2). Wartość przedmiotu umowy wynosiła brutto 12 751 505,28 zł. Wykonawca miał otrzymać wynagrodzenie wyłącznie za zrealizowane usługi, w tym miesięczne wynagrodzenie zgodnie ze złożoną ofertą cenową na podstawie prawidłowo wystawionej przez wykonawcę faktury VAT wraz z protokołami zbiorczej kontroli okresowej przeprowadzonej co najmniej raz w miesiącu (§ 8 ust. 1-3). Płatność wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 3, następować miała w terminie 60 dni od daty dostarczenia prawidłowo wystawionej faktury VAT (ust. 6). W przypadku powstania zaległości w płatnościach obciążenie zamawiającego należnościami ubocznymi następować miało wyłącznie po uprzednim wystawieniu przez wykonawcę z tytułu noty księgowej obciążeniowej (noty odsetkowej) zawierającej wszystkie elementy wskazane w art. 21 ust. 1 ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. i przekazaniu jej oryginału do zamawiającego (ust. 9). Wykonawca nie mógł przenieść wierzytelności wynikającej z niniejszej umowy na stronę trzecią, przyjąć poręczenia lub udzielić przekazu w zakresie niniejszej umowy oraz podjąć jakichkolwiek działań skutkujących zmianą wierzyciela bez pisemnej zgody zamawiającego i jego podmiotu tworzącego – (...) w W. (ust. 10). Wykonawca nie może udzielić upoważnienia, które skutkowałoby uprawnieniem podmiotu trzeciego do dochodzenia wierzytelności wynikającej z niniejszej umowy (ust. 11).

5.  Umowa była kilkakrotnie aneksowana.

(umowa, k. 63, 70, 71; aneksy, k. 77-78, 79-80, 81, 82-84, 87, 88-90, 93-94)

6.  Z tytułu realizacji przedmiotu umowy za kwiecień 2023 r. spółka (...) sp. z o.o. wystawiła w dniu 30 kwietnia 2023 r. szpitalowi fakturę VAT nr (...) na kwotę 106 199,07 zł brutto, z terminem płatności do 29 czerwca 2023 r.

(faktura, k. 100)

7.  Pozwany szpital zapłacił kwotę z ww. faktury w dniu 20 grudnia 2023 r.

(wyciąg z rachunku bankowego, k. 118)

8.  Pismem z dnia 18 lipca 2024 roku spółki wezwały (...) im. prof. W. (...) w W. do zapłaty kwoty 7 295,72 zł, zgodnie z treścią załączonej do pisma noty odsetkowej, w nieprzekraczalnym terminie do dnia 1 sierpnia 2024 roku.

(wezwanie do zapłaty, k. 120, nota odsetkowa, k. 121, 122, książka nadawcza, k. 123)

9.  Spółki (...) sp. z o.o., (...) sp. z o.o. oraz (...) sp. z o.o. łączyła zawarta z (...) z siedzibą w W., reprezentowaną przez (...) S.A. z siedzibą w Ł., ramowa umowa subpartycypacji nr (...). Intencją spółek do zawarcia takiej umowy było usunięcie ponoszonego ryzyka kredytowego oraz zwiększenie płynności finansowej prowadzonego przedsiębiorstwa przy jednoczesnym zachowaniu relacji handlowych oraz prawnych z klientami. Fundusz miał wyłącznie przejmować ryzyko kredytowe bez nawiązania relacji prawnych z dłużnikami tych przedsiębiorstw, nabycia wierzytelności lub wchodzenia w prawa zaspokojonego wierzyciela (ust. 3 i 4 preambuły). Spółki zobowiązały się do przekazywania Funduszowi w całości wszelkich świadczeń pieniężnych uzyskanych od dłużnika lub osoby trzeciej, w szczególności (ale nie wyłącznie): a) kwoty głównej każdej wierzytelności; b) pożytków w postaci odsetek, odsetek za opóźnienie; c) kwot uzyskanych z tytułu realizacji jakiegokolwiek zabezpieczenia wierzytelności; d) kwot uzyskiwanych w ramach dochodzenia wierzytelności, w tym dochodzenia jej w postępowaniu egzekucyjnym (§ 2 ust. 1). Z zastrzeżeniem § 9, spółki zobowiązały się do przekazania Funduszowi równowartości wszelkich świadczeń spełnionych przez dłużnika w sposób inny niż zapłata, a także świadczeń pieniężnych, które zgodnie z prawem doprowadziły do zaspokojenia wierzytelności, a które nie zostały przez spółkę otrzymane (§ 2 ust. 2). Fundusz zobowiązał się do zapłaty na rzecz spółek wynagrodzenia ustalonego w stosunku do każdej wierzytelności w wysokości kwoty równej kwocie kapitału danej wierzytelności wraz z odsetkami za opóźnienie oraz odsetkami wskazanymi w notach odsetkowych, które będą każdorazowo wskazane w zleceniu (§ 3 ust. 1), niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 8 dni od zawarcia umowy subpartycypacji (§ 3 ust. 5). Z uwagi na fakt, że ryzyko braku spłaty wierzytelności obciąża Fundusz, a podmiotem uprawnionym do wierzytelności wobec dłużników pozostają spółki, strony postanowiły, że to spółki będą zobowiązane do dochodzenia wierzytelności z należytą starannością (§ 7 ust. 1). Spółki zobowiązały się do prowadzenia czynności mających na celu dochodzenia zaspokojenia z wierzytelności wyłącznie w oparciu o profesjonalnych pełnomocników, którzy będą reprezentować spółki zarówno w postępowaniu sądowym lub egzekucyjnym (§ 7 ust. 3). Spółki są odpowiedzialne za brak możliwości dochodzenia lub spłaty wierzytelności jedynie w sytuacji, gdy dochodzenie lub spłata wierzytelności stało się niemożliwe, w całości bądź w części, z przyczyn leżących po stronie spółek, w szczególności związanych z nienależytym wykonaniem przez spółki umowy, zlecenia bądź umowy zawartej z dłużnikiem. Spółki mogły się zwolnić z odpowiedzialności za należyte dochodzenie wierzytelności przez profesjonalnego pełnomocnika, w zakresie w jakim powierzą jej dochodzenie profesjonalnemu pełnomocnikowi uprzednio zaakceptowanemu przez Fundusz (§ 7 ust. 4). Fundusz był zobowiązany do pokrycia opłat i kosztów związanych z czynnościami prawnymi lub faktycznymi zmierzającymi do ochrony, zachowania lub odzyskania wierzytelności, które były wykonywane przez podmiot, w tym profesjonalnego pełnomocnika, wybranego przez spółki i uprzednio zaakceptowanego przez Fundusz, a spółki do zwrotu na rzecz Funduszu kosztów procesu. W przypadku, gdy koszty te nie zostały zasądzone w części, spółki były zobowiązane do zwrotu ww. niezasądzonej części (§ 7 ust. 6). Spółki uprawniały Fundusz do współpracy z profesjonalnym pełnomocnikiem, reprezentującym spółki, w celu dostarczenia mu posiadanych przez Fundusz informacji niezbędnych do dochodzenia wierzytelności (§ 7 ust. 15). Zapłata przez Fundusz na rzecz spółek wynagrodzenia nie jest spełnieniem świadczenia z tytułu wierzytelności za dłużnika; spółki pozostały wierzycielem dłużnika. Umowa, żadne zlecenie ani żadna umowa subpartycypacji nie była umową cesji jak również poręczenia, jej zawarcie nie miało na celu zmiany wierzyciela ani nie skutkowało zmianą wierzyciela w stosunku do wierzytelności (§ 14 ust. 1).

10.  W praktyce księgowej Spółek płatność od Funduszu M. jest rozliczana z fakturą wystawianą Szpitalowi, a należność od szpitala traktuje się jako rozliczoną – nie powiększa ona kwoty łącznych należności Spółki. Gdy szpital później zapłaci fakturę to księguje się zwrot środków do Funduszu M., przy czym to zobowiązanie powstaje dopiero z chwilą dokonania zapłaty przez szpital (tj. nie jest ono wcześniej ujawniane w bilansie jako zobowiązanie).

(ramowa umowa subpartycypacji, k. 281-286, 289-291, 294, zeznania świadka K. K., k. 353v-354, zeznania świadka R. K., k. 354-v, zeznania świadka I. P., k. 354v-355, zeznania świadka J. S., k. 355-v)

11.  W oparciu o ww. ramową umowę subpartycypacji z dnia 19 czerwca 2023 r. spółka (...) sp. z o.o. zawarła z Funduszem umowę subpartycypacji, w której zgodnie ustaliły, że kwota należna spółce od Funduszu w zamian za nabycie prawa do świadczeń pieniężnych z tytułu wierzytelności, będących przedmiotem subpartycypacji, jest równa sumie kwot należności głównych wierzytelności, kwot odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych oraz wartości not odsetkowych wskazany w załączniku A do niniejszego zlecenia (§ 3 ust. 1).

(umowa subpartycypacji, k. 323-324, załącznik A, k. 325-327, aneks, k. 339-343)

Ocena dowodów

12.  Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy a także zeznań powołanych w sprawie świadków. Wiarygodność tych dowodów nie była kwestionowana przez strony, nie budziła także wątpliwości Sądu w tym zakresie.

13.  Świadkowie powołani w sprawie potwierdzili fakt zawarcia umowy pomiędzy powodami a pozwanym oraz opisali mechanizmy współpracy pomiędzy powodami a Funduszem. Dowód z zeznań K. K. i R. K. był praktycznie zbędny z uwagi na przedłożenie (niestety dopiero dzień przed rozprawą, k. 278) przez pozwanego umowy ramowej subpartycypacji Spółek i Funduszu (...). Z tego samego względu ostatecznie dowód z innej umowy zaczerpnięty z innych akt nie miał dla sprawy znaczenia, podobnie szereg dokumentów dołączonych do odpowiedzi na pozew dotyczących spółki (...). Z racji wyjaśnienia sposobów księgowania wpłat M. i Szpitala przez księgowe obsługujące powodów dowód z opinii biegłego z zakresu księgowości został pominięty na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. jako nieistotny w sprawie i mający wykazać kwestie już wykazane.

14.  Sąd pominął dowód z zeznań świadków M. P., B. W. i J. Z., gdyż fakt wykonania prac na podstawie umowy przez powodów oraz opóźnienie w dokonaniu płatności za nie przez pozwanego nie były sporne (k. 215v). Z tego samego względu w poprzedniej części uzasadnienia nie opisano szczegółowo wszystkich załączonych do pozwu dowodów służących udowodnieniu spełnienia świadczeń wynikających z umowy przez Spółki – szpital nie kwestionował ani wykonania zobowiązania przez powodów, ani spełnienia swojego świadczenia pieniężnego z opóźnieniem, więc ich opisywanie w uzasadnieniu byłoby zbędne.

15.  Przedłożone przez strony uzasadnienia wyroków w innych sprawach stanowiły wsparcie argumentacji dotyczącej kwestii prawnych sporu, nie dotyczyły natomiast okoliczności faktycznych tej sprawy.

Ocena prawna

16.  Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

17.  Bezspornie w tej sprawie strony łączyła umowa o świadczenie usług, na podstawie której pozwany szpital wypłacił powodom wynagrodzenie z opóźnieniem kilkumiesięcznym. Powodowie domagali się zapłaty należności odsetkowych oraz rekompensaty za odzyskanie wierzytelności w kwocie 7 473,72 zł. Pozwany bronił się twierdząc, że powodów łączyła z podmiotem trzecim, Funduszem (...) z siedzibą w W., reprezentowanym przez (...) S.A. z siedzibą w Ł., umowa, na podstawie której to ten Fundusz miałby wstąpić w prawa wierzyciela w stosunku do szpitala, co pozostawało sprzeczne z art. 54 ust. 5 i 6 ustawy o działalności leczniczej.

18.  Stosownie do treści art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej czynność prawna mająca na celu zmianę wierzyciela samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej może nastąpić po wyrażeniu zgody przez podmiot tworzący. Podmiot tworzący wydaje zgodę albo odmawia jej wydania, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia ciągłości udzielania świadczeń zdrowotnych oraz w oparciu o analizę sytuacji finansowej i wynik finansowy samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej za rok poprzedni. Zgodę wydaje się po zasięgnięciu opinii kierownika samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Czynność prawna dokonana z naruszeniem ust. 5 jest nieważna (ust. 6).

19.  Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 marca 2024 r. sygn. II CSKP 577/23 stwierdził, że art. 54 ust. 5 i 6 ustawy o działalności leczniczej ogranicza zasadę swobody umów zawieranych przez wierzyciela samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej (dalej: s.p.z.o.z.), których skutkiem jest przejście wierzytelności na inny podmiot, bowiem każdy może spłacić cudzy dług, lecz do wejścia w prawa wierzyciela co do spłaconej sumy konieczne jest spełnienie jednej z przesłanek z art. 518 § 1 k.c. Poza zgodą dłużnika są nimi także dokonanie zapłaty na podstawie umów zawartych bez zgody dłużnika (art. 518 § 1 k.c.), takich jak przelew wierzytelności, poręczenie lub gwarancja spełnienia świadczenia przez osobę trzecią (tj. dłużnika beneficjenta gwarancji), jeżeli ich skutkiem może być przejście wierzytelności z wierzyciela na drugą stronę umowy. Na podstawie art. 54 ust. 5 i 6 ustawy o działalności leczniczej umowy takie są nieważne bez zgody podmiotu tworzącego s.p.z.o.z. będący dłużnikiem. Art. 54 ust. 5 tej ustawy dotyczy zaś nie tylko umów bezwarunkowo przenoszących wierzytelność (jak przelew), lecz także umów, których skutkiem jest przejście wierzytelności po spełnieniu jakichś warunków, w szczególności zapłaty długu przez poręczyciela lub gwaranta, co zostało utrwalone w orzecznictwie (wyroki SN z 24 kwietnia 2015 r., II CSK 788/14, z 15 maja 2015 r., V CSK 400/14, z 26 kwietnia 2019 r., V CSK 503/18, z odwołaniem się do wyroków SN z 3 marca 2017 r., I CSK 255/16, z 9 listopada 2018 r., V CSK 497/17, oraz wyrok SN z 7 czerwca 2019 r., I CSK 276/18).

20.  Niniejszą sprawę od przypadków rozpatrywanych we wzmiankowanych orzeczeniach Sądu Najwyższego odróżnia to, że powodami w sprawie są spółki będące stronami umowy ze Szpitalem – czyli wierzyciele, którzy nie przelali swoich uprawnień na rzecz jakiegokolwiek podmiotu. Ocenę sprawy pod kątem art. 54 ust. 5 i 6 ustawy o działalności leczniczej komplikuje fakt zawarcia przez nie umowy z Funduszem M., który wypłacił na ich rzecz równowartość faktury wystawionej na rzecz Szpitala. Intencją spółek do zawarcia umowy subpartycypacji z Funduszem było zwiększenie swojej płynności finansowej oraz przeniesienie ryzyka odzyskania swojej wierzytelności od dłużnika na Fundusz. Z kolei Fundusz miał przejmować to ryzyko bez nabycia wierzytelności czy też wchodzenia w prawa zaspokojonego wierzyciela.

21.  Mechanizm działania obu stron polegał więc na tym, że powodowie otrzymywali od Funduszu kwotę pieniężną odpowiadającą sumie wierzytelności, w tym kwoty głównej, odsetek umownych i odsetek za opóźnienie jaką dysponowali wobec swoich dłużników, w tym w stosunku do pozwanego szpitala. Środki te miały zapewnić płynność finansową spółek, które mimo wykonania swojej umowy z pozwanym nie otrzymywały na czas od niego wynagrodzenia. Jednocześnie mimo, że to na Funduszu ciążyło ryzyko braku spłaty wierzytelności przez dłużnika, to zgodnie z treścią umowy o subpartycypację, to nie on nabywał prawo do odzyskania tej wierzytelności ani nie wchodził w prawo pierwotnego wierzyciela. To spółki w momencie kiedy odzyskałyby swój dług od dłużnika miały przelać środki otrzymane od wierzyciela na rzecz Funduszu. Jednocześnie w postępowaniu sądowym wytoczonym przeciwko pozwanemu szpitalowi spółki miał reprezentować profesjonalny pełnomocnik, który musiał uprzednio zostać zaakceptowany przez Fundusz. To niejako wymuszało skorelowane działania obu stron, gdyż taki pełnomocnik działając formalnie w interesie powodowych spółek działał zarazem w interesie Funduszu, który w zaistniałej sytuacji jest zainteresowany osobiście odzyskaniem wierzytelności. Z kolei to na spółkach ciążył obowiązek dochodzenia wierzytelności z należytą starannością i to one odpowiadały w stosunku do Funduszu za pozytywny wynik sprawy. Fundusz pokrywał zaś wszystkie opłaty i kosztów związane z czynnościami prawnymi lub faktycznymi zmierzającymi do ochrony, zachowania lub odzyskania wierzytelności (a zatem zapewne opłatę od pozwu, zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego, gdyby taki został w sprawie dopuszczony). Miał także otrzymać od spółki zwrot kosztów procesu, które przyznaje się co do zasady stronie wygrywającej proces. Zatem mimo, że w przypadku wygranej to spółki byłyby wygrywającym sprawę w postępowaniu sądowym, to otrzymane w wyniku wygranej środki finansowe były zobligowane do przeniesienia na rzecz Funduszu.

22.  Co istotne w umowie strony zastrzegły także, że zapłata przez Fundusz na rzecz spółek wynagrodzenia nie jest spełnieniem świadczenia z tytułu wierzytelności za dłużnika i to spółki pozostały wierzycielem dłużnika, a umowa subpartycypacji nie była umową cesji jak również poręczenia, a jej zawarcie nie miało na celu zmiany wierzyciela ani nie skutkowało zmianą wierzyciela w stosunku do wierzytelności.

23.  Wszystko to prowadzi do uznania, że umowy o subpartycypację prowadzą do obejścia prawa – art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej. Fundusz (...) na ich podstawie nie wszedł ostatecznie w prawa wierzycieli z uwagi na brak istnienia takiej podstawy umownej (a contrario § 14 umowy) jak i braku spełnienia warunków do zmiany wierzyciela wynikająca z art. 518 k.c. (subrogacji ustawowej) poprzez m.in. brak pisemnej zgody dłużnika (oraz jego podmiotu tworzącego) na wejście podmiotu trzeciego w miejsce wierzyciela. Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

24.  W tej sprawie powodem nie jest wprawdzie podmiot, który miałby spłacić zadłużenie pozwanego szpitala, a spółki, z którymi szpital miał podpisaną umowę o świadczenie na jego rzecz usług. Niemniej umowy o subpartycypację załączone do sprawy łączące spółki z Funduszem M., czyli podmiotem trzecim, miały na celu obejście prawa, tj. art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej i przez to należało uznać ją za nieważne. Powodowie nie są więc zobowiązani względem Funduszu, a świadczenie jakie otrzymali od Funduszu tj. równowartość kwoty wskazanej w fakturze nie było im w istocie należne. Nie spowodowało ono bowiem wygaśnięcia wierzytelności, jaką dysponowali w stosunku do dłużnika.

25.  Wynika z tego, że powodowie pozostali dysponentami swojej wierzytelności względem szpitala o zapłatę wynagrodzenia, mimo otrzymania wcześniej od Funduszu M. równowartości tej zaległości. Skoro ta zapłata nastąpiła z opóźnieniem, powodowie nabyli prawo do naliczania odsetek w związku z nieterminową płatnością za fakturę (...) oraz do rekompensaty przewidzianej w art. 10 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. W świetle powyższych okoliczności konieczne było zatem rozważenie, czy mimo nieważności umowy o subpartycypację i otrzymania kwoty stanowiącej równowartość należności z faktury żądanie powodów nie stanowi nadużycia prawa podmiotowego po ich stronie, co nakazywałoby oddalenie powództwa.

26.  Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Jak wskazuje się w literaturze i orzecznictwie, ustalenie nadużycia prawa podmiotowego powinno być oparte na ocenie całokształtu okoliczności konkretnego przypadku, a nie jednej z nich, nawet o doniosłym znaczeniu (B. Janiszewska [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, cz. 1 (art. 1–55(4)), red. J. Gudowski, Warszawa 2021, art. 5, i wzmiankowane tam orzeczenia). Oddalenie powództwa z powołaniem się na art. 5 k.c. powinno więc mieć miejsce tylko w sytuacjach wyjątkowych.

27.  Jakkolwiek zaangażowanie się przez powodowe Spółki w działalność stanowiącą obejście prawa Sąd musi ocenić negatywnie, to jednak nie można tego dokonywać z pominięciem całokształtu okoliczności dotyczących zobowiązań powodów i pozwanego. Faktem jest przecież, że pozwany spełnił swoje zobowiązanie względem powodów stwierdzone fakturą z niemal 6-miesięcznym opóźnieniem. Zasadą jest wykonywanie swoich zobowiązań w terminie, a opóźnienia się z ich realizacją powinno wiązać się z negatywnymi konsekwencjami. Nawet biorąc pod uwagę doniosłość roli, jaką pełnią publiczne placówki opieki zdrowotnej, oraz (stanowiące wręcz notoria) złą sytuację finansową i niedostatki w systemie finansowania opieki zdrowotnej Sąd nie może zgodzić się z implikacją, że kontrahenci szpitali powinni po prostu przyzwyczaić się do opóźnień sięgających pół roku bez jakiejkolwiek rekompensaty. Próby szukania innego źródła tymczasowego finansowania nie wzięły się przecież znikąd – są efektem niewywiązywania się szpitali ze swoich zobowiązań, a nie przyczyną. Aprobata dla stanowiska pozwanego i konsekwentne oddalanie powództw wnoszonych w podobnych sprawach w dłuższej perspektywie zagrażałaby szpitalom brakiem albo poważnym ograniczeniem chętnych do zawierania z nimi kontraktów na dostawy lub usługi – jest mało wiarygodnym kontrahentem taki, który płaci nieterminowo, długo po obiecanym terminie, a przy tym nie ponosi z tego żadnych konsekwencji.

28.  Sąd nie podważa istoty art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej, który zresztą był również przedmiotem oceny w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym i został uznany za zgodny z Konstytucją RP. Z samego tego przepisu nie można jednak wyprowadzić wniosku, aby słuszne i zgodne z zasadami etyki byłoby obciążenie finansowaniem szpitali także ich kontrahentów – dostawców produktów lub usług. Dostawcy i usługodawcy – jak powodowie w niniejszej sprawie – zawarli umowę na określonych warunkach, wśród których wymieniony był termin płatności, w zaufaniu do którego mieli prawo planować swoją działalność. Skoro przepisy ustaw określają szczegółowo zasady finansowania państwowej opieki zdrowotnej, dystrybucji środków publicznych, obowiązanych do wnoszenia składki na ubezpieczenie zdrowotne, itd., to niesłusznym byłoby wyprowadzanie dodatkowego jeszcze moralnego obowiązku kontrahentów szpitali do tolerowania długich opóźnień w realizacji płatności bez jakiejkolwiek rekompensaty.

29.  Co więcej, pozbawienie dostawców i usługodawców rekompensaty za opóźnienie byłoby niezgodne z wiążącymi Polskę przepisami prawa europejskiego. Do zobowiązań publicznych zakładów opieki zdrowotnej znajdują zastosowanie przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych. Zgodnie z art. 2 pkt 1 tej dyrektywy "transakcje handlowe" oznaczają transakcje między przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a organami publicznymi, które prowadzą do dostawy towarów lub świadczenia usług za wynagrodzeniem. Organem publicznym jest w rozumieniu tej dyrektywy każda instytucja zamawiająca w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2004/17/WE oraz art. 1 ust. 9 dyrektywy 2004/18/WE, niezależnie od przedmiotu lub wartości umowy – a zatem także publiczne podmioty lecznicze udzielające zamówień publicznych. Ja wskazano w motywie (25) dyrektywy w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, państwa członkowskie powinny móc zezwalać publicznym jednostkom udzielającym świadczeń zdrowotnych na pewną elastyczność w realizacji ich zobowiązań. W tym celu państwa członkowskie powinny mieć pod pewnymi warunkami możliwość wydłużania ustawowego terminu płatności do maksymalnie 60 dni kalendarzowych. Państwa członkowskie powinny jednak dołożyć wszelkich starań, aby płatności w sektorze opieki zdrowotnej były dokonywane zgodnie z ustawowymi terminami płatności. Zgodnie z art. 4 ust. 4 lit. b) dyrektywy termin płatności w przypadku zobowiązań, w których dłużnikiem jest jednostka publiczna udzielająca świadczeń zdrowotnych, państwo członkowskie może wydłużyć do maksymalnie 60 dni. Tym samym już na poziomie prawodawstwa Unii Europejskiej uwzględniono, że sytuacja jednostek opieki zdrowotnej jest w niektórych krajach członkowskich niekorzystna i z tego względu konieczne jest pewne uelastycznienie ich odpowiedzialności za opóźnienia. Jednocześnie ostatnie zdanie motywu (25) wskazuje na to, że mimo uwzględnienia tej odmienności i szczególnej sytuacji publicznych jednostek opieki zdrowotnej powinnością państwa jest dołożenie wszelkich starań, aby płatności były dokonywane zgodnie z ustawowymi terminami płatności.

30.  Polski prawodawca skorzystał z możliwości przewidzianego w dyrektywie „uelastycznienia” terminów płatności od jednostek opieki zdrowotnej i przewidział dwie odmienności dotyczące podmiotów publicznych będących podmiotami leczniczymi. Po pierwsze odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym są nieco niższe od odsetek w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem nie jest taki podmiot (art. 4 pkt 3 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych). Po drugie natomiast wprowadzony w ustawie termin na zapłatę faktury przedłużono do 60 dni (art. 13 ust. 2 pkt 4, art. 8 ust. 2 i 4a).

31.  Skoro więc szczególną sytuację publicznych zakładów opieki zdrowotnej uwzględniono już w ustawodawstwie europejskim i ustawie wdrażającą dyrektywę do polskiego systemu prawnego, to udzielanie dalej idącej ochrony tym zakładom (i tolerancji dla opóźnień w wykonywaniu swoich zobowiązań) może mieć miejsce tylko absolutnie wyjątkowo, w szczególnych sytuacjach. W przeciwnym razie realizacja celów dyrektywy (...) byłaby zagrożona albo nawet w pewnym wycinku (dotyczących placówek opieki zdrowotnej) niemożliwa, co narażałoby Polskę na zarzut niewykonywania obowiązków wynikających z przynależności do Unii Europejskiej (zapewnienia skuteczności prawa unijnego oraz skutecznej transpozycji dyrektyw).

32.  Taka szczególna, absolutnie wyjątkowa sytuacja w niniejszej sprawie nie zachodzi. Pozwany powołuje się na pewną regularnie powtarzającą się praktykę swoich kontrahentów (zawieranie umów o subpartycypację) i powtarza te same zarzuty przeciwko niej w różnych postępowaniach. Praktyka kontrahentów polegająca na szukaniu alternatywnego finansowania działalności, z czego pozwany również zdaje sobie sprawę, wynikła przy tym właśnie z powodu długich oczekiwań na spłatę swoich zobowiązań przez pozwanego. Nie można zatem w tym przypadku mówić o jakichś szczególnych dla tej sprawy indywidualnych okolicznościach, które usprawiedliwiałyby opóźnienie i przyznanie ochrony pozwanemu w wymiarze wykraczający ponad ten przyznany w ustawodawstwie unijnym i wdrażającej je ustawie. Tym samym Sąd nie uznaje, aby istniały usprawiedliwione podstawy do oddalenia żądania o zasądzenie należnych powodom odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych, których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym lub zryczałtowanej rekompensaty za koszty odzyskiwania należności (co do tej drugiej należności – por. wyrok TSUE z dnia 11 lipca 2024 r., sygn. C-279/23). Odsetki i rekompensata nie są jakimś dodatkowym zyskiem czy przywilejem wierzyciela, ale odpłatą za to, że jego dłużnik opóźnił się z realizacją swoich obowiązków.

33.  Z powyższego wynika jednocześnie, że Sąd nie przychyla się do rozważań i wniosków zawartych w uzasadnieniach wyroków tutejszego sądu z udziałem pozwanego, w których podnosił on tożsame zarzuty. Jak wielokrotnie wskazywano w orzecznictwie Sądu Najwyższego lub sądów powszechnych, ocena potrzeby zastosowania art. 5 k.c. mieści się w granicach swobodnego uznania sędziowskiego, zatem nie jest wykluczona – zwłaszcza w sprawach mogących wywoływać rozbieżne oceny i stanowiska takich jak ta – odmienna ocena podobnych spraw przed tym samym sądem w różnym składzie.

34.  Z tych wszystkich względów Sąd uwzględnił powództwo w całości. Nie mógł stać na przeszkodzie zasądzeniu fakt niedoręczenia pozwanemu podpisanej noty księgowej obejmującego kwoty dochodzone w sprawie. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli wierzyciel spełnił swoje świadczenie i nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie. Wobec jednoznacznego brzmienia art. 8 ust. 1 oraz treści art. 13 ust. 1 tej ustawy strony nie mogą wprowadzać między sobą dodatkowych warunków, od których spełnienia uzależnione byłoby dochodzenie odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych. Niespełnienie wymogu przewidzianego w § 8 ust. 9 umowy powodów z pozwanym nie może więc skutecznie pozbawić powodów należnych im odsetek.

35.  W myśl art. 445 ust. 1 ustawy – Prawo Zamówień Publicznych wykonawcy, o których mowa w art. 58 ust. 1 (tj. wykonawcy wspólnie ubiegający się o udzielenie zamówienia), ponoszą solidarną odpowiedzialność za wykonanie umowy i wniesienie zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Zgodnie z art. 380 § 3 k.c. w braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne. Wnioskowanie z tego przepisu może znaleźć zastosowanie także w przypadku odwrotnym – wielości wierzycieli świadczenia podzielnego (pieniężnego), których wzajemne świadczenie względem dłużnika jest niepodzielne. Z tego względu mimo podzielności świadczenia pieniężnego Sąd zasądził wynagrodzenie solidarnie na rzecz każdego z powodów.

Odsetki

36.  O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. uznając, że od kwoty wskazanej w fakturze tj. 7 295,72 zł należne są powodowi odsetki za opóźnienie liczone od dnia wniesienia pozwu tj. 5 września 2024 r. do dnia zapłaty. Od odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych nie można domagać się odsetek w takiej samej wysokości (naliczanie odsetek nie jest transakcją handlową), a co najwyższej odsetek ustawowych za opóźnienie. Stąd też zasądzono odsetki ustawowe za opóźnienie, a w zakresie przewyższającym tę stawkę odsetek powództwo oddalono.

Koszty procesu

37.  Sąd orzekł o kosztach postępowania na podstawie art. 102 k.p.c., który stanowi, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

38.  Przepis ten, z uwagi jego szczególny charakter, musi być wykładany restrykcyjnie, biorąc każdorazowo pod uwagę okoliczności występujące w danej sprawie. Do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych” należą zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zaliczane są sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, prekluzja. Drugie natomiast wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony. Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego wyjątku, powinien być oceniony z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego.

39.  Sąd doszedł do przekonania, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy uzasadnione było obciążenie pozwanego na rzecz powodów jedynie w części poniesionych przez nich kosztów procesu ograniczając je do kwoty opłaty od pozwu w wysokości 400 zł.

40.  W pozostałej części Sąd postanowił odstąpić od obciążania kosztami, czyli kosztami zastępstwa procesowego. Skoro bowiem powodowie zdecydowali się zawrzeć umowę obchodzącą prawo i prowadzić windykację z pomocą podmiotu, który oferuje umowy o takim charakterze i wskazuje preferowanych przez siebie pełnomocników procesowych, to niesłuszne byłoby zwracanie im także kosztów zastępstwa procesowego. Nie byłoby sprawiedliwym, aby powodowie nie ponieśli z powodu próby obejścia prawa jakiejkolwiek sankcji – stąd też Sąd odstąpił od obciążenia pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na ich rzecz.

Zarządzenie:
(...)