Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie

UZASADNIENIE

Przedmiot i przebieg postępowania

Pozwem z dnia 26 października 2022 r. (data stempla pocztowego, k. 66) powód (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od pozwanego D. O. kwoty 72 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 19 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty wraz z kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego wg. norm przepisanych. W uzasadnieniu powód wskazał, że domaga się od pozwanego zwrotu nienależnie uzyskanej przez pozwanego kwoty subwencji finansowej w ramach programu rządowego „Tarcza (...) Funduszu (...) dla Małych i Średnich Firm”. Beneficjentami tego programu mogli być jedynie przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy – Prawo przedsiębiorców (dalej: u.p.p.). Powód tłumaczył, że umowy subwencji były zawierane z beneficjentami za pośrednictwem systemu bankowego z wykorzystaniem środowiska informatycznego i sieciowego udostępnianego przez banki. Podkreślał, że umowa o udzielenie subwencji finansowej zawarta pomiędzy nim a wnioskodawcą w wyniku pozytywnej weryfikacji wniosku zawierała postanowienie przyznające (...) Funduszowi (...) uprawnienie do kontrolowania prawdziwości informacji i oświadczeń złożonych przez beneficjenta, a w przypadku stwierdzenia nieprawdziwości takich informacji lub oświadczeń – uprawnienie do podjęcia decyzji o zwrocie subwencji. Po wypłacie subwencji powód skorzystał z przysługującego mu uprawnienia kontrolnego i ustalił, że pozwany nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 u.p.p. i nie może być beneficjentem tego programu. Komornik nie jest bowiem przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej (art. 33 ustawy o komornikach sądowych), lecz jest funkcjonariuszem publicznym. Pozwany mimo wezwania, subwencji nie zwrócił. (pozew, k. 2-9v)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego stosownie do norm obowiązujących w poczwórnej wysokości. Pozwany podniósł, że na gruncie obowiązujących przepisów, w tym zapisów regulaminu programu działalność komornika nie została wyłączona jako działalność gospodarcza, a nadto sam komornik w myśl przepisów prawa UE jest przedsiębiorcą. Ponadto środki z tego programu nie stanowiły własności (...), lecz budżetu państwa. Dlatego też pozwany mógł jako beneficjent programu domagać się przyznania mu subwencji finansowej. Ponadto wskazał, że powód miał świadomość, iż udziela wsparcia finansowego komornikowi, gdyż uprzednio musiał zweryfikować zasadność złożonego wniosku. Pozwany kwestionował przy tym postanowienia zawartej umowy subwencji oraz regulaminu dotyczące zasad rozliczenia oraz zwrotu jako sprzeczne z dobrymi obyczajami. Powód miał bowiem samodzielnie uznać kto jest przedsiębiorcą, a sam pozwany został zapewniony w piśmie z Ministerstwa Sprawiedliwości, iż może ubiegać się o pomoc na wynagrodzenia dla swoich pracowników. Gdyby bowiem nie otrzymał tych środków, byłby zmuszony do redukcji personelu w prowadzonej kancelarii. W jego ocenie stanowisko powoda co do możliwości późniejszej indywidualnej kontroli składanych wniosków w zakresie spełnienia warunków do przyznania subwencji nie jest uzasadnione, a nadto pozostaje w sprzeczności z zapisami regulaminu. Żądanie zwrotu wypłaconej subwencji pozostaje więc sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Powód nie wykazał, aby poniósł jakąkolwiek szkodę w związku z wypłatą środków pozwanemu. ( odpowiedź na pozew, k. 82-115)

Ustalenia faktyczne

W związku ze zwalczaniem skutków Covid-19 w Polsce Rada Ministrów powierzyła na podstawie art. 21a ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju (dalej: ustawa o (...)) (...) Funduszowi (...) (dalej: (...)) realizację programu rządowego pn. ,,Tarcza (...) Funduszu (...) dla małych i średnich firm’’.

( bezsporne)

Warunku działania tego programu zawarto w treści Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym ,,Tarcza (...) Funduszu (...) dla małych i średnich firm’’ z dnia 13 maja 2020 r. Zasadniczym celem tego programu była realizacja podstawowego interesu ekonomicznego RP w postaci zapewnienia stabilności przedsiębiorstwa i gospodarki oraz zapobiegnięcie ryzyka masowej upadłości beneficjentów oraz zwolnień ich pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią C.-19 (§ 2 ust. 2). Program miał być realizowany zgodnie z ustawą o (...) i dokumentami programowymi (§ 2 ust. 4).

(regulamin, k. 22)

Beneficjentem tego programu mógł zostać przedsiębiorca w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawa Przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznania mu statusu Mikroprzedsiębiorcy lub (...), wnioskującego do (...) o udzielenie Subwencji Finansowej, lub któremu (...) udzielił subwencji finansowej (§ 1 ust. 2).

(regulamin, k. 20v)

Finansowanie Programowe miało być udzielane zgodnie z zasadami regulującymi przyznawanie pomocy publicznej w Polsce i Unii Europejskiej i było udzielane przez (...) w ramach programu pomocowego zatwierdzonego przez Komisję Europejską na podstawie decyzji z dnia 27 kwietnia 2020 r. (§ 2 ust. 7). Łączna maksymalna kwota finansowania programowego, jakiej mogła udzielić (...) w ramach programu to kwota 75 000 000 000, na co składały się dwa działania: a) tarcza finansowa dla mikroprzedsiębiorców o łącznej maksymalnej wartości do 25 000 000 000 zł; b) tarcza finansowa dla (...) o łącznej maksymalnej wartości do 50 000 000 000 zł (§ 3 ust. 1).

(regulamin, k. 22)

Finansowanie Programowe udzielane było za pośrednictwem Banków, przyjmujących w imieniu (...) wnioski i odwołania, przekazujących beneficjentom decyzje (...), zawierających umowy subwencji finansowych w charakterze pełnomocnika (...) i przekazujących beneficjentom w imieniu (...) środki pieniężne tytułem subwencji finansowych (§ 3 ust. 3). (...) mógł podejmować na zasadach racjonalnej uznaniowości decyzje indywidualne o zmianach warunków zwolnienia beneficjentów z określonych kategorii z obowiązku zwrotu subwencji finansowej w całości lub części w przypadkach określonych w dokumentach programowych (§ 3 ust. 5). W przypadkach stwierdzenia złożenia przez beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we wniosku nieprawdziwych informacji, (...) mógł podjąć decyzję o zobowiązaniu beneficjenta do zwrotu całości lub części subwencji finansowej § 3 ust. 6).

(regulamin, k. 22v)

Środki z subwencji finansowej mogły zostać przeznaczone przez beneficjenta wyłącznie m.in. na pokrycie kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, w tym wynagrodzeń pracowników, kosztów zakupu towarów i materiałów, kosztów usług obcych, bieżących kosztów obsługi finansowania zewnętrznego, kosztów najmu nieruchomości czy zakupu urządzeń czy innych środków trwałych niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej (§ 7 ust. 1).

(regulamin, k. 23v)

O udział w programie mogli ubiegać się beneficjenci będący osobami fizycznymi, osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność do nabywania praw i obowiązków we własnym imieniu, wykonujący działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, w każdym przypadku pod warunkiem posiadania przez beneficjenta statusu Mikroprzedsiębiorcy lub (...) (§ 10 ust. 2). W programie mógł udział wyłącznie beneficjent, który łącznie spełniał m.in. następujące kryteria: prowadził działalność gospodarczą na dzień 31 grudnia 2019 r. i działalność ta została zarejestrowana na terytorium RP w Krajowym Rejestrze Sądowym albo Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (§ 10 ust. 8 pkt b i g). (...) mógł, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności, z uwzględnieniem zasady racjonalności ekonomicznej, w tym wyważenia słusznych interesów danego beneficjenta, ogółu wszystkich beneficjentów i Skarbu Państwa oraz realizacji celów szczegółowych określonych w programie, odstąpić od stosowania niektórych ww. warunków programowych, każdorazowo z zastrzeżeniem stosowania się do zasad i warunków decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej programu (§ 10 ust. 11).

(regulamin, k. 24-v)

Treść składanego wniosku była najpierw weryfikowana przez Bank pod kątem jej kompletności i wstępnej zgodności z warunkami programowymi, w zakresie ustalonym między (...) i bankiem. Następnie po poprawnym wprowadzeniu beneficjenta danych w formularzu wniosku, w bankowości elektronicznej wygenerowano projekt umowy subwencji finansowej zawierający odpowiednie dane zamieszczone przez beneficjenta w formularzu wniosku, o ile system informatyczny zapewniał taką możliwość. Beneficjent uzyskiwał możliwość zapoznania się w umową w formie elektronicznej, wydrukowania i zapisania elektronicznie jej projektu oraz dostępu do zapisanego projektu po ponownym zalogowaniu, o ile bankowość elektroniczna banku zapewnia takie funkcjonalności. Umowa mogła zostać podpisana przez osobę upoważnioną w bankowości elektronicznej banku za pomocą narzędzi autoryzacyjnych przekazanych beneficjentowi przez bank. Następnie umowę w imieniu (...) podpisywał bank działając w charakterze pełnomocnika, na podstawie pełnomocnictwa zawartego w umowie łączącej bank z (...), opatrując umowę pieczęcią banku lub kwalifikowanym podpisem elektronicznym osób uprawnionych do reprezentowania banku, a następnie udostępniał ją beneficjentowi w bankowości elektronicznej. Bank przekazywał wniosek do (...), która miała rozpatrzyć go zgodnie z procedurą opisaną w dokumentach programowych (§ 11 ust. 6). Zawarcie przez beneficjenta umowy subwencji było wymogiem koniecznym dla otrzymania subwencji finansowej, jednakże nie gwarantowało jej otrzymania w przypadku braku spełnienia przez beneficjenta warunków programowych lub w sytuacji niepozyskania przez (...) kwoty finansowania programowego. Udzielenie subwencji było uzależnione od spełnienia przez beneficjenta wszystkich warunków programowych (§ 11 ust. 10). W przypadku, gdy beneficjent otrzymał subwencję finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione był udzielenie subwencji lub jej wysokości, beneficjent zobowiązany był do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia jej otrzymania, zwrotu subwencji lub jej części na wyodrębniony rachunek techniczny banku (§ 11 ust. 13).

(regulamin, k. 25-v)

Stosownie do treści § 12 ust. 1 (...) rozpatrywał wnioski w celu weryfikacji spełnienia przez beneficjenta warunków programowych. (...) podejmował decyzję o odmowie przyznania subwencji finansowej, jeżeli na podstawie informacji uzyskanych z Zakładu (...) lub Ministerstwa Finansów, (...) stwierdzi, że beneficjent nie spełnia warunków do jej wypłaty lub oświadczenia złożone w związku z zawarciem umowy subwencji finansowej były nieprawdziwe (§ 12 ust. 6). Umowa subwencji finansowej była zawierana z chwilą złożenia przez bank, działający jako pełnomocnik (...) oświadczenia woli o zawarciu umowy subwencji poprzez opatrzenie umowy pieczęcią bankową lub kwalifikowanym podpisem elektronicznym osób uprawnionych do reprezentowania banku (§ 12 ust. 13).

(regulamin, k. 25v-26)

Zgodnie z § 13 ust. 3 beneficjent przyjmował do wiadomości i akceptował, że niektóre aspekty programu miały charakter uznaniowy lub oceny, w związku z tym odpowiednia decyzja miała być podejmowana przez (...), lub podmiot, za pośrednictwem którego (...) realizuje program, na zasadzie racjonalnej uznaniowości. Nadto beneficjent przyjmował do wiadomości i akceptował, że informacje przekazane we wniosku stanowią podstawę do dokonania wstępnej oceny spełnienia warunków programowych. (...) zastrzegł sobie prawo do przeprowadzenia dalszej pogłębionej analizy w celu weryfikacji spełnienia przez beneficjenta warunków programowych. Beneficjent przyjmował do wiadomości, że po złożeniu wniosku lub odwołania przez beneficjenta, (...) mógł poprosić o złożenie dodatkowych oświadczeń oraz dostarczenie dodatkowych informacji, w tym wykraczających poza listę wymogów informacyjnych, której pobranie możliwe było w ramach formularza wniosku lub odwołania (§ 13 ust. 7). Złożenie wniosku oznaczało akceptację przez beneficjenta regulaminu oraz zasad ubiegania się i udzielania finansowania programowego opisanych w tym regulaminie i dokumentach programowych (§ 15). Stosownie do § 16 ust. 3 regulamin stanowił integralną część umowy, w zakresie, w jakim strony w umowie subwencji finansowej nie ustalą odmiennie swoich praw i obowiązków.

(regulamin, k. 26-27v)

Osobę przedsiębiorcy będącego beneficjentem programu precyzował pkt 3.1. wyciągu z dokumentu programu stanowiącego załącznik nr 1 do regulaminu. Z jego treści wynikało, że programem objęci są przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców tj. osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne niebędące osobą prawną, którym odrębna ustawa przyznane zdolność prawną, wykonujące działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, będący mikro-, małymi lub średnimi przedsiębiorcami.

( załącznik nr 1 – wyciąg z dokumentu programu, k. 29)

Pismem z dnia 19 czerwca 2020 r. Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości odpowiedział na pismo kierowane do Ministerstwa przez Krajową Radę Komorniczą z dnia 8 maja 2020 r. dotyczące sytuacji komorników sądowych w trakcie epidemii Covid-19. Podkreślił, że chociaż komornicy sądowi nie zostali zaliczenia do kategorii przedsiębiorców w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej i nie mogą prowadzić działalności gospodarczej, to podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru REGON. Dlatego też w aspekcie pracowniczego stosunku łączącego ich z pracownikami powinni korzystać z pomocy podobnej do tej, którą otrzymują inni pracodawcy w okresie pandemii.

( pismo MS z 19.06.2020 r., k. 120-121)

D. O. zdecydował się skorzystać z programu wsparcia celem utrzymania funkcjonowania działalności swojej kancelarii komorniczej składając pod koniec lipca 2020 r. stosowny wniosek. Bezpośrednią przyczyną motywującą go do zwrócenia się z wnioskiem o udzielenie subwencji było pismo Wiceministra Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 2020 r., będące jego zdaniem stanowiskiem organu nadzorującego komorników sądowych.

(przesłuchanie pozwanego, k. 297v-298v)

Dnia 27 lipca 2020 r. pomiędzy (...) S.A. w W. a Komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym w Kamieniu Pomorskim D. O. została zawarta umowę subwencji finansowej nr (...). Osoba działająca w imieniu przedsiębiorcy oświadczyła, że jest uprawniona do reprezentacji przedsiębiorcy, w tym do zawarcia umowy o subwencję finansową oraz dokonywania wszelkich innych czynności związanych z jej zawarciem i wykonaniem. Ponadto potwierdziła, że wszystkie przedstawione informacje oraz złożone oświadczone są zgodne z prawdą i jest świadomy odpowiedzialności karnej za przedstawienie fałszywych informacji oraz złożenia fałszywych oświadczeń. Przedsiębiorca oświadczył za to, że na dzień 31 grudnia był mikroprzedsiębiorcą (zatrudniającą od 1 do 9 pracowników z wyłączeniem właściciela) a jego roczny obrót nie przekroczył równowartości 2 mln EUR (§ 1 ust. 1 i 2).

(umowa, k. 51, zeznania pozwanego, k. 297v-298v)

Komornik wskazał, że liczba zatrudnionych pracowników na koniec miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku o zawarcie umowy subwencji finansowej wynosiła 3 osoby, a w maju 2020 r. doszło u niego do spadku obrotów gospodarczych o 60% (§ 1 ust. 4-6). Podał, że w 2019 r. wielkość tych obrotów wynosiła 766 578 zł (§ 1 ust. 8). Wnioskował o przyznanie mu subwencji finansowej w kwocie 72 000 zł, oświadczając, że zarówno na dzień 31 grudnia 2019 r. jak i na dzień złożenia wniosku prowadzi działalność gospodarczą sklasyfikowaną w klasie (...): 69.10.Z (§ 1 ust. 9, 10 pkt 1 i e, 12). Stosownie do § 2 ust. 11 umowy (...) mógł podjąć decyzję o odmowie wypłaty subwencji finansowej w przypadku powzięcia wątpliwości co do charakteru działalności prowadzonej przez przedsiębiorcą. Przedsiębiorca oświadczył, że jest świadomy tego, że subwencja finansowa jest udzielania jako pomoc dotycząca wyłącznie przedsiębiorstw spełniających kryteria mikro-, małego i średniego przedsiębiorcy w rozumieniu programu oraz załącznika nr 1 do rozporządzenia Komisji (UE) nr (...) z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu.

(umowa, k. 51-52v)

Otrzymana przez przedsiębiorcę będącego mikroprzedsiębiorcą subwencja finansowa podlegała zwrotowi w przypadku m.in. prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę w całym okresie 12 miesięcy od dnia przyznania subwencji finansowej w kwocie stanowiącej 25% wartości tej subwencji bezwarunkowo (§ 3 ust. 1 pkt b ppkt i). Stosownie do § 3 ust. 6 umowy do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez przedsiębiorcę, (...) może kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy przez przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawdziwości informacji lub oświadczeń zawartych w niniejszej umowie (...) może podjąć decyzję o zwrocie przez przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja finansowa stanie się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji (...) w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji (...). Przedsiębiorca zobowiązał się m.in. do tego, aby środki z subwencji finansowej przeznaczyć wyłącznie na pokrycie kosztów prowadzonej działalności gospodarczej z wyłączeniem przeznaczenia środków na nabycie (przejęcie) w sposób bezpośredni lub pośredni innego podmiotu oraz do niezwłocznego zawiadomienia (...) o wszelkich okolicznościach mających wpływ na realizację zobowiązań wynikających z umowy (§ 7 ust. 1 pkt b i d). Oświadczył przy tym, że określenie go w komparycji umowy wyłącznie poprzez wskazanie firmy, pod którą prowadzi działalność oraz jego numeru NIP lub REGON jest wystarczające do identyfikacji go jako osoby fizycznej (§ 7 ust. 3 pkt b).

(umowa, k. 53-54)

Zgodnie z § 9 ust. 1 umowy przedsiębiorca zobowiązany był do dostarczenia do banku nie później niż do dnia 31 grudnia 2020 r. dokumenty potwierdzające że osoba, która zaakceptowała umowę i złożyła oświadczenie woli jej zawarcia w imieniu przedsiębiorcy była uprawniona do reprezentowania przedsiębiorcy (w zależności od sytuacji: pełnomocnictwo, informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z Krajowego Rejestru Sądowego lub wyciąg z Centralnej Ewidencji i Informacji Działalności Gospodarczej) lub potwierdzenia przedsiębiorcy dokonania tych czynności w formie oświadczenia. Umowa została zawarta w wyniku złożenia przez przedsiębiorcę oświadczenia woli zawarcia umowy przy użyciu danych uwierzytelniających przedsiębiorcę stosowanych w bankowości elektronicznej banku oraz złożenia przez bank, działający jako pełnomocnik (...) oświadczenia woli zawarcia umowy poprzez opatrzenie umowy pieczęcią elektroniczną banku, innym odpowiednim narzędziem informatycznym stosowanym przez bank lub kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi osób upoważnionych do reprezentacji banku. (§ 9 ust. 2). Zgodnie z § 11 ust. 4 i 5 umowy prawa i obowiązki (...) oraz przedsiębiorcy związane z wypłaconą subwencją finansową określone są także w regulaminie ubiegania się udział w programie rządowym. Przedsiębiorca oświadczył, że zapoznał się z tym regulaminem, rozumie go i akceptuje jego treść. Regulamin stanowi integralną część umowy, o ile strony w Umowie nie ustalą odmiennie swoich praw i obowiązków.

(umowa, k. 54v-55)

Pismem z dnia 28 lipca 2020 r. (...) poinformował komornika D. O. o pozytywnej weryfikacji spełnienia przez niego warunków otrzymania subwencji finansowej.

(decyzja w sprawie subwencji finansowej, k. 122)

W dniu 29 lipca 2020 r. (...) Fundusz (...) wypłacił na konto bankowe D. O. kwotę 72 000 zł tytułem subwencji finansowej w ramach programu rządowego Tarczy Finansowej. Środki te komornik przeznaczył na prowadzenie swojej działalności i wypłatę wynagrodzeń dla swoich pracowników na okres 6 miesięcy.

( potwierdzenie realizacji przelewu, k. 58, lista przypadków pomocy publicznej otrzymanej przez beneficjenta, k. 127, przesłuchanie pozwanego, k. 297v-298v)

Dnia 9 grudnia 2020 r. na podstawie § 3 ust. 6 umowy (...) wystosował do D. O. wezwanie do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania pisma zwrotu całej kwoty otrzymanej subwencji finansowej wraz z odsetkami. Decyzją swą (...) uzasadniał tym, że komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu zapisów umowy i regulaminu programu, dlatego też subwencja została mu przyznania niesłusznie. Adresat odebrał kierowane do niego pismo w dniu 14 grudnia 2020 r.

( pismo z 09.12.2020 r., k. 60-61, potwierdzenie odbioru, k. 62-v)

Pismem z dnia 19 listopada 2021 r. kierowanym do D. O. (...) podtrzymał swoje stanowisko oraz żądanie zwrotu całej otrzymanej kwoty subwencji finansowej z wezwania z dnia 9 grudnia 2020 r. Poinformował także w tej sprawie nie zachodzą okoliczności uzasadniające możliwość złożenia oświadczenia o rozliczeniu. Komornik odebrał pismo w dniu 23 listopada 2021 r.

( pismo z 19.11.2021 r., k. 64-v; potwierdzenie odbioru, k. 65-v)

W odpowiedzi na pismo (...) dotyczące problematyki wnioskowania przez komorników sądowych o środki pomocowe w ramach programu rządowego Tarczy Finansowej Sekretarz S. w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z dnia 27 stycznia 2022 r. wskazał, iż kwestia udzielenia komornikom wsparcia w ramach ww. programu jest autonomiczną sprawą Funduszu, a mieszany status komornika mógł część z nich prowadzić do ostrożnościowego zgłoszenia wniosku o subwencję, licząc na to, że ich status podmiotowy zostanie przeanalizowany przez (...). Podkreślił również, iż Minister Sprawiedliwości nie dokonywał uprzednio opiniowania spełnienia przez komorników sądowych przesłanek do uczestnictwa w tym programie. Wskazał także, iż środki z Funduszu uzyskała mniejszość komorników (563 na ponad 2000), a z tych którzy je pozyskali, większość na wezwanie Funduszu, zwróciła je w całości lub części (łącznie 397 osób).

(pismo MS z dnia 27.01.2022 r., k. 238-240)

Omówienie dowodów

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie zebranych w sprawie dowodów z dokumentów, a ponadto dowodu z przesłuchania stron z ograniczeniem do pozwanego Autentyczność tych dokumentów oraz zeznań pozwanego nie była przez strony kwestionowana, a jednocześnie ich treść pozwalała na dokonanie ustaleń istotnych faktów dla sprawy.

Dla sprawy irrelewantne pozostawały dowody wprost niewskazane w treści ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd, a dotyczących pism ZUS (k. 118-119), stanowisk i opinii Krajowej Rady Sądowniczej i Prezesa UOKiK dotyczących projektu ustawy o komornikach sądowych (k. 144-151v), (k. 153-172), (k. 174-236), dokumentu pn. „Tarcza (...) Podsumowanie projektu” (k. 242-258v) oraz treści wyroku sądowego wydanego w sprawie, którego stroną był (...) (k. 260-274v). Dowody te, dotyczące m.in. przebiegu zmian legislacyjnych dotyczących nowej treści ustawy o komornikach sądowych i problematyki tego czy komornik jest czy nie jest przedsiębiorcą, odnosiły się w istocie do oceny prawnej, a nie faktów, w związku z czym Sąd potraktował je jako uzupełnienia stanowisk stron przedstawionych w pismach procesowych. Warto dodać, że stanowisko ZUS odnosiło się do pojęcia „osoby prowadzącej pozarolniczą działalność”, które występuje w prawie ubezpieczeń społecznych i nie przekłada się wprost na definicję przedsiębiorcy z ustawy – Prawo przedsiębiorców.

Jednocześnie Sąd pominął szereg zgłaszanych dowodów jako nieistotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, w tym dowodu z zeznań świadka S. K., M. J., „autora projektu ustawy o komornikach”, „pracowników (...) S.A.”, M. T., R. M. a także dowodu z opinii biegłego zakresu rachunkowości (k. 285) i dowodu z przesłuchania powoda (k. 297v). S. K. i M. J. nie mieli kontaktu z pozwanym ani też nie sprawowali żadnych funkcji nadzorczych wobec powoda, toteż ich wiedza na moment podpisywania pism z 2020 r. nie miałaby znaczenia dla sprawy. Ani te osoby, ani „autor projektu ustawy o komornikach”, nie miałyby zresztą służyć do ustalenia istotnych dla sprawy faktów, tylko potwierdzenia oceny prawnej prezentowanej przez pozwanego. Z koli M. T. i R. M. mieliby w praktyce zeznawać na potwierdzenie istnienia procedury, która została już opisana w Regulaminie i Umowie, toteż ich zeznania nie wniosłyby nic nowego do sprawy. W ocenie Sąd spór pomiędzy stronami miał charakter prawny dotyczący interpretacji przepisów dotyczących charakteru sprawowanej działalności przez komornika, która miała mu umożliwić bądź też nie do partycypowania w programie rządowym otrzymania subwencji finansowych. Na te okoliczności przeprowadzenie powyższych dowodów nie było koniecznie.

Ocena prawna

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie praktycznie w całości.

Status prawny komornika, treść umowy subwencji

Przedmiotem sporu w rozpatrywanej sprawie pozostawało to, czy pozwany przy zawieraniu umowy subwencji złożył nieprawdziwe oświadczenie o tym, że jest przedsiębiorcą, a jeśli tak, to czy powód może domagać się od pozwanego z tego powodu zwrotu wypłaconej kwoty subwencji.

Sąd doszedł do przekonania, że pozwany niewątpliwie nie był beneficjentem programu ani w momencie składania wniosku ani w późniejszym etapie zawierania umowy z powodem, wobec czego był on zobowiązany do zwrotu kwoty subwencji.

Pozwany bowiem, mimo podnoszonych twierdzeń nie był przedsiębiorcą w rozumieniu zapisów zarówno regulaminu udzielania subwencji, jak i wyciągu z programu dokumentu „Tarcza finansowa”, do których program ten był adresowany. Należy bowiem zauważyć, iż nie sprecyzowano w tych dokumentach jakieś autorskiej, opisowej definicji przedsiębiorcy, ale odwołano się do definicji przedsiębiorcy zawartej w ustawie – Prawo przedsiębiorców (§ 1 ust. 2 Regulaminu, definicja Beneficjenta, § 10 ust. 8 lit. g) Regulaminu, pkt 3.1 wyciągu z dokumentu programu). Zapis ten wielokrotnie powielany w tych dokumentach nie pozostawia wątpliwości jak (...) rozumiał kim jest przedsiębiorca mający zostać beneficjentem tego projektu. I to właśnie takie określenie kręgu beneficjentów programu powoduje, że nie ma wystarczających podstaw do tworzenia nowej, odrębnej od tej zawartej w ustawie – Prawo przedsiębiorców, definicji przedsiębiorcy na potrzeby umowy subwencji. Z tego powodu nie można pojęcia „przedsiębiorcy” na gruncie Regulaminu czy umowy rozumieć funkcjonalnie i „podciągać” pod tą definicję podmioty, które nie mają takiego statusu w rozumieniu ustawy – Prawo przedsiębiorców. Gdyby rzeczywiście intencją programu było posługiwanie się inną, szerszą, definicją przedsiębiorcy, to wyraźnie by to z niej wynikało, np. przez brak odesłana do jakiejkolwiek ustawy albo odesłanie do definicji przedsiębiorcy zawartej w kodeksie cywilnym (art. 41 ³ k.c.), która właśnie ma charakter funkcjonalny i szerszy niż zawarta w ustawie – Prawo przedsiębiorców.

Konsekwentnie należny więc przyjąć, że jeśli zasady udzielania subwencji opierają się na definicji ustawowej, to uwzględniają też rozmaite ustawowe wyłączenia od tej definicji. O takim wyłączeniu jest mowa w art. 33 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych, w którym przewidziano, że komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej. Definicja przedsiębiorcy w ustawie – Prawo przedsiębiorców jest niewątpliwie takim przepisem regulującym wykonywanie działalności gospodarczej, co oznacza, że w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców komornik nie jest przedsiębiorcą. Tak też należało więc rozumieć definicję beneficjenta zawartą w regulaminie. W tym przypadku komornik nie jest przedsiębiorcą i nie należy do kręgu beneficjentów tego programu. Wobec ustalenia definicji w oparciu o odesłanie do przepisów ustawy nie przekonujące pozostaje twierdzenie pozwanego, że pojęcie przedsiębiorcy na potrzeby umowy subwencji powinno być rozumiane w inny sposób, nieuwzględniający ustawowych wyłączeń od definicji zawartej w Prawie Przedsiębiorców. Nie świadczy o tym bowiem żaden zapis umowy, regulaminu czy innego dokumentu programowego. Co więcej, jeżeli definicja ta ma być rozumiana w inny sposób, to pozwany nie wskazał w jaki konkretnie i z jakiego zapisu ww. dokumentu miałoby to wynikać.

Treść art. 33 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych jest na tyle jednoznaczna, że nie jest konieczne szerokie omawianie sporu, jaki miał miejsce w poprzednim stanie prawnym, przed wejściem w życie tej ustawy. Wówczas bowiem status komornika rzeczywiście rodził różne kontrowersje, których punktem kulminacyjnym było wydanie interpretacji ogólnej przez Ministra Finansów, z której wynikało, że komornicy są przedsiębiorcami i muszą pobierać podatek VAT, a potem uchwały SN, z której wynikało, że podatek ten komornik musi zawierać w opłacie egzekucyjnej, a nie doliczać go do opłaty. Te okoliczności doprowadziły to takiego przemodelowania zawodu komornika, w której nie tylko zmieniono charakter opłaty egzekucyjnej (nie jest wynagrodzeniem komornika, lecz należnością publicznoprawną, od której komornikowi przysługuje wynagrodzenie prowizyjne), ale też wprost wyłączono go z definicji przedsiębiorcy zawartej w Prawie przedsiębiorców.

Zarówno regulamin jak i umowa zastrzegały uprawnienie powoda do kontroli i poddania ocenie prawdziwości oświadczeń składanych na etapie ubiegania się o subwencję, a także do żądania zwrotu subwencji w razie złożenia oświadczeń nieprawdziwych (§ 3 ust. 6 regulaminu). Pozwany jako komornik złożył takie oświadczenie, mimo, iż komornik nie ma statusu przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo przedsiębiorców. Tym samym powód może domagać się od niego zwrotu subwencji w całości na podstawie zawartej umowy subwencji. Nie może być bowiem mowy o złożeniu przez pozwanego wadliwego oświadczenia woli w tym zakresie. Pozwany wiedział, że nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy – Prawo przedsiębiorców, a zapisy umowy w sposób wyraźnie wskazywały krąg uprawnionych podmiotów do uzyskania subwencji, nawet jeśli subiektywne przekonanie pozwanego było inne i interpretował on umowę i Regulamin w sposób odmienny.

Skoro prawo do weryfikacji oświadczeń składanych przy jej zawarciu i do żądania zwrotu subwencji wypłaconej na podstawie niezgodnych z rzeczywistością oświadczeń zostało zastrzeżone w umowie, to nie istniała konieczność składania przez powoda oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli.

W tej sprawie nie ma podstaw do traktowania pozwanego jako konsumenta. Zgodnie z art. 22 ¹ k.c. za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. W tej konkretnej sprawie (...) nie jest przedsiębiorcą i nie zawierał umów w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. (...) w sprawie subwencji wykonywał działalność właściwą administracji publicznej, tylko przy pomocy instrumentów cywilnoprawnych (Regulaminu, umowy), a nie przepisów administracyjnych i postępowania administracyjnego. Korzystanie z takiej formy działalności może budzić pewne kontrowersje (por. np. wniosek Prezesa NIK w sprawie K 10/23, dostępny na ipo.trybunal.gov.pl), ale jednak jest dość powszechnie występującą formą działalności państwowej, zwłaszcza w dziedzinie subwencji, dotacji czy wsparcia finansowego. (...) zawierając umowę nie wykonywał natomiast działalności ukierunkowanej na opłacalność czy zysk, toteż nie można jego traktować jako strony będącej przedsiębiorcą, a w konsekwencji – nie można też uznać pozwanego za konsumenta.

Zgodność żądania pozwu z zasadami współżycia społecznego

Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2023 r., sygn. I CSK 6628/22; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2021 r., sygn. IV CSK 578/21).

Zgłoszony zarzut sprzeczności żądania powoda o zwrot subwencji z zasadami współżycia społecznego, choć w ocenie Sądu najpoważniejszy, ostatecznie nie został uwzględniony. Pozwany przedstawił bowiem kilka ważnych argumentów na swoją korzyść i które mogły podważać słuszność uwzględnienia powództwa. Pozwany nie ukrywał swojego statusu komornika i wiedział o stanowisku przedstawionego przez wiceministra sprawiedliwości, który ostrożnie i mało konkretnie ale jednak zdawał się potwierdzać, że komornicy mogą korzystać z pomocy przewidzianej dla przedsiębiorców. Nie można mu więc zarzucić lekkomyślnego złożenia wniosku czy tym bardziej próby wyłudzenia. W dodatku Sąd przyjął za wiarygodne zeznania komornika o tym, że kwotę subwencji zużył zgodnie z jej programowym celem, to jest na wypłatę wynagrodzeń dla swoich pracowników. O ogromnym znaczeniu pracy komornika dla wymiaru sprawiedliwości nie trzeba się szerzej wypowiadać, Sąd traktuje to jako oczywistość.

Sąd musiał jednak wziąć pod uwagę także i kontrargumenty, których siła przeważyła nad argumentami na korzyść oddalenia powództwa. Pozwany jako osoba wykonująca zawód prawniczy powinna zdawać sobie sprawę, że takie pismo ministra nie ma mocy prawnej i jest co najwyżej stanowiskiem jego resortu co do interpretacji przepisów, a nie wiążącą kogokolwiek wykładnią prawa. Minister sprawiedliwości ponadto nie sprawował nadzoru nad (...) i nie miał żadnych instrumentów oddziaływania ani na Fundusz, ani na właściwego ministra sprawującego ten nadzór. Stanowisko Ministra w żaden sposób nie mogło więc przesądzać, że takie samo zdanie zajmie (...) lub, w przyszłości, sądy rozpoznające spory w sprawie zwrotu subwencji.

Ponadto, jak wynika z kolejnego pisma wiceministra, przedłożonego już przez powoda, większość komorników która skorzystała z subwencji ją zwróciła. Wskazuje to na to, że nawet w środowisku komorniczym nie ma powszechnego przekonania co do tego, że subwencja z tarczy dla przedsiębiorców im się należała i subwencję na żądanie (...) należało by jednak zwrócić. Nie wydaje się więc słuszne, aby Sąd uznał żądanie powoda za nadużycie, skoro chce on wyegzekwować świadczenie, które większość zainteresowanych w podobnej sytuacji co pozwany już zwróciła.

Wreszcie Sąd musiał wziąć pod uwagę okoliczności, w jakich zawierane były umowy subwencji. Na pierwszy rzut oka, w normalnej sytuacji gospodarczej, można by czynić powodowi zarzut z tego, że dokładniejszą weryfikację beneficjentów subwencji przeprowadził dopiero następczo. Subwencje były jednak udzielane w stanie epidemii, gdy obowiązywały rozmaite obostrzenia i ograniczenia, które tysiącom przedsiębiorców utrudniły lub uniemożliwiły prowadzenie normalnej działalności. Dokładna weryfikacja setek tysięcy wniosków o subwencję z pewnością opóźniłaby moment wypłaty środków, a pomoc dla przedsiębiorców w celu utrzymania zatrudnienia mogłaby okazać się spóźniona (i w praktyce nie byłaby żadną pomocą). Tok działania powoda (wypłata, a potem wezwanie do zwrotu, zamiast odmowy od razu) jest więc w kontekście sytuacji gospodarczej panującej wówczas w kraju i na świecie zrozumiały. Z tego powodu nie da się zdaniem Sądu potraktować żądania pozwu jako przejaw nadużycia.

Po zważeniu wymienionych argumentów Sąd uznał, że nie ma wystarczających podstaw do tego, aby odmawiać powodowi dochodzenia swojego prawa podmiotowego i oddalić powództwo na podstawie art. 5 k.c.

Dlatego też Sąd uwzględnił żądanie wyrażone w pozwie, zasądzając kwotę 72 000 zł od pozwanego na rzecz powoda w całości.

Odsetki

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. oraz z uwzględnieniem treści § 3 ust. 6 umowy. Pozwany winien na tej podstawie zwrócić żądaną kwotę w terminie 14 dni od dnia udostępnienia mu informacji o decyzji (...) dot. przyznanej subwencji. W tej sprawie pozwany otrzymał wezwanie do jej zwrotu w dniu 14 grudnia 2022 r. Termin do spełnienia świadczenia mijał więc po upływie 14 dni, a więc 28 grudnia 2022 r. Dlatego też odsetki od kwoty niezwróconej subwencji winny być liczone od dnia 29 grudnia 2022 r. (a nie od dnia 19 sierpnia 2020 r. jak wnosił powód). Regulamin regulował tę kwestie odmiennie, ale to treść umowy musiała przeważyć nad treścią wzorca umownego. W zakresie odsetek od 19 sierpnia do 28 grudnia 2020 powództwo zostało więc oddalone.

Koszty procesu

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Żądanie powoda zostało uwzględnione praktycznie w całości oprócz roszczenie odsetkowego, którego datę ustalił odmiennie niż w pozwie. Dlatego też Sąd obciążył pozwanego koniecznością zwrotu powodowi całości poniesionych przez niego kosztów, na które składały się: opłata od pozwu (3 600 zł), opłaty skarbowej (17 zł) oraz kosztów zastępstwa procesowego (5 400 zł – na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych), łącznie 9 017 zł wraz z odsetkami, o których mowa w art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Zarządzenie:
(...)

(...)