Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie

POSTANOWIENIE

Dnia 20 maja 2022 roku

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Renata Jabłońska

po rozpoznaniu w dniu 20 maja 2022 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

w sprawie z wniosku B. G.

z udziałem M. K. (1), P. B. (1), P. A., M. O., Skarbu Państwa - Wojewody (...), Skarbu Państwa - Starosty (...)

o stwierdzenie nabycia spadku oraz otwarcie i ogłoszenie testamentu A. K.

postanawia:

1.  stwierdzić, że spadek po A. K., synu P. E. i J. z domu T., zmarłym w dniu 10 sierpnia 2016 roku w W., mającym ostatnie miejsce zwykłego pobytu w W. przy ul. (...), na podstawie ustawy nabyły: żona M. K. (1) wprost i siostrzenica P. B. (1) z dobrodziejstwem inwentarza - po 1/2 części każda z nich,

2.  orzec, że wnioskodawczyni i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie,

3.  pobrać od uczestniczki M. K. (1) na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie 1/2 wydatków ponoszonych w niniejszej sprawie tymczasowo przez Skarb Państwa, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu tutejszego Sądu,

4.  pobrać od uczestniczki P. B. (1) na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie 1/2 wydatków ponoszonych w niniejszej sprawie tymczasowo przez Skarb Państwa, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu tutejszego Sądu.

Sygn. akt I Ns 872/16

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 7 września 2016 roku (data prezentaty) wnioskodawczyni B. G. wniosła o otwarcie i ogłoszenie testamentu A. K., zmarłego dnia 10 sierpnia 2016 roku w W. oraz o stwierdzenie, że prawa do spadku po zmarłym A. K. na podstawie testamentu z dnia 11 kwietnia 2016 roku nabyła w całości Fundacja im. M. K. (2), ustanowiona tymże testamentem. (wniosek, k. 1-2)

Postanowieniem z dnia 25 stycznia 2017 roku Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestników M. K. (1), P. B. (1) oraz Skarb Państwa – Wojewodę (...). Następnie postanowieniem z dnia 10 lutego 2017 roku Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestnika P. A.. (postanowienie, k. 18, postanowienie, k.28)

Uczestniczka M. K. (1) wniosła o stwierdzenie, że spadek pozostawiony przez A. K., na podstawie ustawy, nabyła w całości żona M. K. (1). (pismo, k.1870-1877)

Uczestnik Skarb Państwa - Wojewoda (...) wniósł o stwierdzenie, że spadek po A. K. na mocy testamentu ustnego z dnia 5 sierpnia 2016 roku nabył w całości Skarb Państwa - Wojewoda (...). (odpowiedź na wniosek, k. 55-56, pismo, k.443-444)

Uczestniczka P. B. (1) wskazała, że nie kwestionuje testamentu pisemnego spadkodawcy z dnia 11 kwietnia 2016 roku, jednakże z uwagi na to, że powołana tymże testamentem Fundacja, nie została w ustawowym terminie wpisana do rejestru fundacji, nie może ona być spadkobiercą. Uczestniczka nie kwestionowała również treści testamentu pisemnego spadkodawcy z dnia 1 lipca 2014 roku, jednak wskazała, że spadkodawca nie rozporządził w nim „prawie całym” majątkiem, wobec czego ww. testament zawiera jedynie zapis, a nie powołanie do spadku. W ocenie uczestniczki, w niniejszej sprawie winno dojść do spadkobrania ustawowego. Ostatecznie uczestniczka wniosła o stwierdzenie, że spadek po A. K. na mocy ustawy nabyła żona M. K. (1) w 1/2 części i siostrzenica P. B. (1) w 1/2 części. (protokół z rozprawy z dnia 31 marca 2017 roku, k. 79, pismo, k.2221-2223, pismo, k.2346-2348)

W dniu 31 marca 2017 roku zostały otwarte i ogłoszone testamenty własnoręczne i testament ustny, tj. testament własnoręczny, sporządzony w dniu 1 lipca 2014 roku; testament własnoręczny, sporządzony w dniu 11 kwietnia 2016 roku oraz pismo stwierdzającego treść ostatniej woli spadkodawcy wyrażonej ustnie, które zostało sporządzone w dniu 24 lutego 2017 roku. (protokół otwarcia i ogłoszenia testamentów własnoręcznych i testamentu ustnego, k. 76-77)

Postanowieniem z dnia 20 września 2019 roku Sąd dopuścił do udziału w sprawie w charakterze uczestnika M. O.. (postanowienie, k.1833)

Postanowieniem z dnia 17 czerwca 2021 roku Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestnika Skarb Państwa – Starostę (...). (postanowienie, k.2223)

W dniu 10 marca 2022 roku zostały otwarte i ogłoszone następujące testamenty spadkodawcy A. K.: testament ustny z dnia 6 sierpnia 2016 roku, spisany w dniu 17 lipca 2017 r., testament własnoręczny z dnia 8 sierpnia 2016 roku oraz testament własnoręczny z dnia 29 października 1989 roku. (protokół, k.2300, protokół, k.2301, protokół, k.2302)

Pismem z dnia 4 kwietnia 2022 roku (data prezentaty) pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o stwierdzenie, iż spadek po A. K. nabyła na mocy testamentu z dnia 11 kwietnia 2016 roku Fundacja (...). (pismo, k.2344-2345)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny.

W dniu 29 października 1989 roku spadkodawca A. K. sporządził testament własnoręczny o następującej treści:

Ja, niżej podpisany A. K., syn P. i J. z T., urodzony (...), zamieszkały w W. przy ul. (...) oświadczam, iż posiadłość moja wraz z zabudowaniami w miejscowości S. w powiecie (...), w województwie (...) (działki nry: (...)) przejdzie po mojej śmierci na wyłączną własność mojej siostry E. P. z domu K., urodzonej (...), zamieszkałej w M. przy (...). (dowód: kserokopia testamentu z dnia 29 października 1989 r., k.100)

Na podstawie Przydziału Lokalu Mieszkalnego nr (...) dnia 29 grudnia 1995 roku Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa przy Związkach i Stowarzyszeniach (...) przydzieliła M. K. (1) na warunkach spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w budynku przy ul. (...) nr (...) w W. mieszkanie składające się z dwóch izb o powierzchni użytkowej 61,8 m ². Dla ww. lokalu nie jest prowadzona księga wieczysta. (dowód: przydział lokalu mieszkalnego nr (...), k. 461-462, pismo k.1004, pismo k.1881)

Prawo do ww. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w budynku przy ul. (...) nr (...) w W. weszło do majątku wspólnego małżonków M. K. (1) i A. K.. (okoliczność bezsporna)

W dniu 1 lipca 2014 roku spadkodawca A. K. sporządził testament własnoręczny o następującej treści:

Ja, niżej podpisany A. K., syn J. z T. i P. K., urodzony (...) w C. we(...), postanawiam w razie mojej śmierci:

1.  połowę należnej mi nieruchomości w (...) koło G. (woj. (...)) przekazuję na własność mojej żonie M. K. (1), córce M. z G. i P. M..

2.  przekazuję swej żonie M. K. (1) wyposażenie mieszkania służbowego w (...), (...)-(...) W., ul. (...), z zastrzeżeniem, że 10 obrazów mojego pędzla tamże znajdujących się otrzyma B. G., a 4 obrazy mojego autorstwa otrzyma moja siostrzenica P. P..

3.  życzeniem moim jest by posiadłość w (...) będąca (...) Architektury (...) w (...) jako całość stała się własnością Narodu Polskiego. Wybór instytucji uzależniony będzie od woli M. K. (1).

(dowód: kserokopia testamentu z dnia 1 lipca 2014 r., k.6 akt dołączonych o sygn. I Ns 1192/16)

Od dnia 23 marca 2016 roku do dnia 11 kwietnia 2016 roku spadkodawca przebywał w (...) Publicznym Szpitalu (...) im. prof. dr W. (...) w W., położonym przy ul. (...) z rozpoznaniem niewydolności serca. W dniu 11 kwietnia 2016 roku spadkodawca wypisał się ze szpitala na własne żądanie. Następnie w okresie od dnia 11 kwietnia 2016 roku do dnia 19 kwietnia 2016 roku spadkodawca przebywał w Katedrze i Klinice (...) w W., przy ul. (...). (dowód: historia choroby, k.769-774, historia pielęgnowania, k.780-782v., dokumentacja medyczna, k.1125-1149, zeznania świadka P. S., k.1788v.-1789v.)

Dnia 11 kwietnia 2016 roku spadkodawca A. K. sporządził testament własnoręczny o następującej treści:

Ja niżej podpisany A. K. na wypadek swojej śmierci niniejszym testamentem ustanawiam na całym swoim majątku i prawach autorskich Fundację (...) o statucie zgodnym z ustawą o fundacjach. Celem Fundacji (...), dorobkiem naukowym i twórczością organizacyjną M. K. (2) (A.) w strukturze (...) Architektury (...) w (...) będącej we własności, posiadaniu i zarządzie spadkodawcy wraz z wyposażeniem. Wykonawcą testamentu i zarządcą Fundacji organizacją jej funkcjonowania ustanawiam p. B. G.. Sformułowanie treści statutu wyżej wymienionej Fundacji i jej organów powierzam mecenasowi P. A., który wyraził na to zgodę. Taką jest moja wola.

(dowód: kserokopia testamentu z dnia 11 kwietnia 2016 roku, k.11-11v.)

W dniu 3 sierpnia 2016 roku spadkodawca został przyjęty do (...) Publicznego Szpitala (...) im. prof. dr W. (...) w W., położonego przy ul. (...) z rozpoznaniem niewydolności serca i migotaniem przedsionków. W tym okresie jego psychika się pogorszyła, również ze względu na przyjmowane leki. Spadkodawca miał lepsze i gorsze okresy, ale jego ogólny stan był ciężki. Spadkodawca leżał na sali monitorowanej, przyjmował tlen, miał podłączone elektrody EKG, pulsoksymetr, pompy infuzyjne. Były okresy, kiedy spadkodawca potrafił powiedzieć gdzie jest, jaki jest dzień, a czasami się wybudzał i myślał, że był w innym miejscu. Mimo podejmowanego leczenia, jego stan pogarszał się. (dowód: dokumentacja medyczna, k.1108-1122v., zeznania świadka M. W., k.1641-1642v., zeznania świadka B. N., k.1733v.-1734, zeznania świadka U. B., k.1734-1734v., zeznania świadka P. S., k.1788v.-1789v.)

W dniu 5 sierpnia 2016 roku około godziny 12:00, spadkodawca A. K. spotkał się w szpitalu z M. K. (3), P. G., A. B. oraz B. W. i w ich obecności wygłosił testament ustny, oświadczając, że jego wolą jest, aby (...) Skansen w (...) koło G. stał się po jego odejściu własnością Skarbu Państwa i podlegał Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a dokładniej, aby był instytucją kultury, która podlega Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Z późniejszej rozmowy przeprowadzonej ze spadkodawcą wynikało, że jego wolą było, aby (...) podlegało bezpośrednio Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a wszystkie jego składniki miały stanowić nierozłączną całość. Spadkodawca wyraził zadowolenie z tego, że (...) w (...) będzie własnością Narodu Polskiego, a minister P. G. złożył spadkodawcy podziękowanie. Treść powyższego testamentu została spisana w dniu 24 lutego 2017 roku. (dowód: kserokopia stwierdzenia treści testamentu ustnego, k.43, zeznania świadka P. G., k.1055-1059, zeznania świadka A. B., k.1060-1062, zeznania świadka B. W., k.1062-1066, zeznania świadka M. K. (3), k.1239-1244, zeznania świadka B. B. (1), k.1640v.- (...), zeznania świadka M. W., k.1641-1642v.)

W dniu 6 sierpnia 2016 roku, między godziną 14 a 15, spadkodawca A. K., przebywający w (...) Publicznym Szpitalu (...) im. prof. dr W. (...) w W., położonym przy ul. (...), w jednoczesnej obecności T. N., L. K. i J. P. (1), wygłosił testament ustny, oświadczając, że jego ostatnią wolą na wypadek śmierci jest, aby jego testament ręczny sporządzony przez niego w kwietniu 2016 roku, który jest w posiadaniu pani B. G., po jego odejściu z tego świata, został w całości zrealizowany i ażeby nie było co do treści tego testamentu z kwietnia 2016 roku żadnych zastrzeżeń i wątpliwości. A. K. oświadczył, że jego ostatnią wolą na wypadek śmierci jest przekazanie fundacji jego imienia, którą nazwał Fundacją (...) (bo takiego imienia używał i pod takim imieniem był znany) na własność całego swego majątku i wszystkiego, co posiada i żeby wszelkie osoby dobrej woli i które są zainteresowane, służyły wiedzą, radą i pomocą pani B. G. w celu realizacji testamentu sporządzonego przez niego w kwietniu 2016 roku oraz że panią B. G. uczynił wykonawcą tego testamentu i daje jej swoje rzeczy osobiste. A. K. w szczególności podkreślił, że ostatnią wolą jego jest, aby dzieło jego życia, jego posiadłość w (...) koło G. w powiecie (...), którą nazywał (...) Architektury (...) wraz ze wszystkimi jego składnikami stanowiło nierozłączną całość i było ogólnodostępne i służyło Dobru Narodowemu, jako dar dla Narodu Polskiego we własności i za pośrednictwem Fundacji (...). A. K. oświadczył, że po jego śmierci Fundacja nie może (...) w (...) sprzedać, przekazać Skarbowi Państwa czy lokalnemu samorządowi – zastrzeżenie to uczynił ze względu na fakt, że kiedyś był nękany wieloletnimi procesami sądowymi w sądzie (...) w związku ze swą posiadłością w (...), nie uzyskał żadnej pomocy zwracając się o nią do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Sprawiedliwości, Senatu RP, Powiatu (...) i (...) Konserwatora Zabytków oraz Wojewody (...). Treść powyższego testamentu została spisana w dniu 17 lipca 2017 roku. (dowód: kserokopia stwierdzenia treści testamentu ustnego, k.1105, zeznania świadka T. N., k.1461-1466, zeznania świadka L. K., k.1525-1529)

W dniu 8 sierpnia 2016 roku spadkodawca był w stanie bardzo ciężkim, miał niewydolność serca, obrzęki, był podsypiający, wymagał wzmożonej opieki, mówił o śmierci. (dowód: zeznania świadka B. B. (1), k.1640-1641)

W dniu 8 sierpnia 2016 roku o godzinie 16:55 w (...) Publicznym Szpitalu (...) im. prof. dr W. (...) w W., położonym przy ul. (...), w konsekwencji ogłoszenia przez A. K. w dniu 5 sierpnia 2016 roku testamentu ustnego oraz z uwagi na obawę, że spadkodawca nie zdąży sporządzić testamentu z udziałem notariusza, B. W. sporządziła pismo, o następującej treści:

Ja, B. W., zamieszkała przy ul. (…) W., legitymująca się dowodem osobistym (…) i nr pesel (…), spisuję w obecności p. M. Z., zamieszkałego (…) W., (…) legitymującego się dowodem osobistym (…) i nr pesel (…). spisuję testament jako ostatnią wolę prof. A. K., legitymującego się dowodem osobistym o nr (...) i nr pesel (...) zamieszkałym (...)-(...) W., A. 1 m 1, który potwierdza swoje oświadczenie złożone w Szpitalu (...) 5 sierpnia 2016 r w obecności vicepremiera i Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. P. G. i vicemarszałek Senatu p. M. K. (3), - że przekazuje swoje (...) w (...) k/G. Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego w całości wraz z Skansenem, jako jedną z instytucji (...) podlegającą Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Podpis składam będąc świadomym swojej decyzji. Powyższy dokument został podpisany przez A. K.. Na podstawie powyższego pisma został później sporządzony dokument z dnia 24 lutego 2017 roku, stwierdzający treść testamentu ustnego spadkodawcy z dnia 5 sierpnia 2016 roku. (dowód: kserokopia pisma, k.1155, zeznania świadka B. W., k.1062-1066, zeznania świadka M. Z., k.1247-1252)

W dniu 9 sierpnia 2016 roku notariusz E. D. spotkała się w (...) Publicznym Szpitalu (...) im. prof. dr W. (...) w W., położonym przy ul. (...) ze spadkodawcą A. K. w celu sporządzenia testamentu notarialnego. Spadkodawca miał trudności w wyartykułowaniu zrozumiałych słów, notariusz nie mogła tych słów zrozumieć. Spadkodawca był podłączony do aparatury, miał wpięte wenflony, miał na ciele widoczną opuchliznę, która siniała. Spadkodawca był nerwowy, zirytowany, miał złośliwe reakcje, a do M. Z. kierował słowa „odejdź”, „zostaw mnie”. Z uwagi na to, że spadkodawca nie mógł wyraźnie powiedzieć, co jest jego ostatnią wolą, notariusz nie była w stanie sporządzić testamentu notarialnego. (dowód: zeznania świadka E. D., k.1244-1246, zeznania świadka M. Z., k.1247-1252)

W dniu 11 kwietnia 2016 roku spadkodawca A. K. miał pełne możliwości testowania, nie znajdował się w stanie wyłączającym możliwości świadomego i swobodnego podejmowania decyzji o wyrażania woli. W dniach 5 sierpnia 2016 roku, 6 sierpnia 2016 roku oraz 8 sierpnia 2016 roku spadkodawca A. K. miał zniesioną zdolność do swobodnego i świadomego podejmowania decyzji i wyrażania woli. (dowód: opinia biegłego sądowego kardiologa, k.1817-1829v. wraz z opinią uzupełniającą, k.1992-1993, opinia łączna biegłych sądowych z zakresu psychiatrii i psychologii, k.2049-2116 wraz z opinią uzupełniającą, k.2269-2275)

A. K. zmarł 10 sierpnia 2016 roku w W.. W chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z M. K. (1) z domu M.. (dowód: odpis skrócony aktu zgonu, k. 3-3v., odpis skrócony aktu małżeństwa w aktach dołączonych I Ns 1192/16, k. 8, a nadto zapewnienie spadkowe uczestniczki M. K. (1), k. 79)

Spadkodawca przed śmiercią na stałe zamieszkiwał przy ul. (...) w W.. Spadkodawca nie pozostawił dzieci, nie miał dzieci przysposobionych ani pozamałżeńskich. Rodzice spadkodawcy zmarli przed nim. M. K. (2) miał siostrę E. P., która zmarła przed nim, w dniu 15 września 2006 roku. E. K. pozostawiła córkę P. B. (1), która na podstawie ustawy nabyła po niej spadek w całości. (dowód: zapewnienie spadkowe uczestniczki M. K. (1), k. 79, odpis skrócony aktu zgonu A. K., k.3, odpis skrócony aktu zgonu E. K., k. 5 w aktach dołączonych I Ns 49/07, postanowienie z dnia 1 lipca 2008 roku, k. 56 akt dołączonych o sygn. I Ns 49/07, świadectwo urodzenia P. B. (1), k. 7 wraz z tłumaczeniem k.6 akt o sygn. I Ns 49/07, odpis skrócony aktu urodzenia P. B. (1) wraz z adnotacją o zawarciu związku małżeńskiego, k. 9 wraz z tłumaczeniem, k.8 akt o sygn. I Ns 49/07)

Dnia 26 sierpnia 2016 roku M. K. (1) złożyła przed notariuszem E. D. oświadczenie o przyjęciu spadku po zmarłym mężu A. K.. W oświadczeniu wskazała, że powzięła wiadomość o sporządzeniu dnia 01 lipca 2014 roku przez zmarłego testamentu własnoręcznego, na mocy którego została powołana do spadku w całości, a do kręgu spadkobierców ustawowych poza nią należy córka zmarłej siostry zmarłego P. B. (1). M. K. (1) oświadczyła, że przypadający jej spadek po zmarłym mężu A. K. przyjmuje wprost (bez ograniczenia za długi spadkowe). (dowód: akt notarialny – protokół z oświadczenia o przyjęciu spadku w aktach dołączonych I Ns 833/16, k. 2)

M. K. (1) – żona spadkodawcy nie składała oświadczenia o odrzuceniu spadku, nie składała innego niż z dnia 26 sierpnia 2016 roku oświadczenia o przyjęciu spadku i za życia męża nie zawierała umowy o zrzeczenie się dziedziczenia ze spadkodawcą. (dowód: zapewnienie spadkowe uczestniczki M. K. (1), k. 79)

W skład spadku po A. K. wchodzą m.in.:

- udział 1/2 w nieruchomościach gruntowych zabudowanych, stanowiących działki ewidencyjne nr (...), położone w miejscowości N., gmina G., pow. (...), woj. (...), które tworzą (...) Architektury (...); wartość tego udziału wynosi 1.327.545 zł,

- udział 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu w budynku przy ul. (...) nr (...) w W.,

- wyposażenie mieszkania służbowego spadkodawcy, położonego przy ul. (...) w W.: księgozbiór (o wartości ok.10 tys. zł), obrazy w liczbie ok. 14-15 (wartość jednego obrazu ok. 1.500-1.600 zł), kanapa i meble, fortepian (wartość ok. 20-30 tys. zł), łóżko z XIX wieku (wartość ok. 2-3 tys. zł), komplet mebli z XIX wieku, lodówka (wartość ok. 1.000-1.500 zł), szafa o wartości ok. (1.000 zł), rzeźba Buddy, stół z końca XIX wieku (wartość ok. 800 zł).

- prawa autorskie z publikacji spadkodawcy w postaci m.in. książek i podręczników,

- środki pieniężne w kwocie 56.507,52 zł znajdujące się na rachunku bankowym spadkodawcy prowadzonym przez (...) S.A. w W..

(okoliczności bezsporne, potwierdzone dowodami: przesłuchanie uczestniczki M. K. (1) w charakterze strony, k. 81-82, operat szacunkowy sporządzony w sprawie Km 1318/17, informacje z elektronicznych ksiąg wieczystych o nr: (...), (...), (...), (...), (...), dowód: zestawienie operacji za okres 11 kwietnia 2016 – 10 sierpnia 2016, k. 997-998v.)

W skład spadku po A. K. nie wchodzi gospodarstwo rolne w rozumieniu art. 55 ³ k.c. w zw. z art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 11 kwietnia 2013 roku o kształtowaniu ustroju rolnego. (okoliczność bezsporna)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty. Sąd dał im wiarę, gdyż ich prawdziwość i wiarygodność w świetle wszechstronnego rozważenia zebranego materiału nie nasuwała żadnych wątpliwości i nie była kwestionowana przez żadną ze stron oraz nie ujawniły się wobec nich wątpliwości co do ich prawdziwości lub autentyczności.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków P. G., A. B., B. W., M. K. (3), E. D., M. Z., T. N., L. K., B. B. (1), M. W., B. N., U. B., M. K. (4), J. P. (2), P. S., jak i zeznaniom uczestniczki M. K. (1), przesłuchiwanej w charakterze strony uznając je za spójne, logiczne i zgodne z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym.

Sąd nie oparł się o zeznania świadków P. G., B. W. i M. Z. w zakresie, w jakim zawierały oceny świadków na temat stanu świadomości spadkodawcy w tracie ogłaszania jego ostatniej woli w dniu 5 sierpnia 2016 roku, gdyż dowód z zeznań świadków ma na celu ustalenie okoliczności faktycznych zaistniałych w sprawie, a spostrzeżenia i oceny świadków nie mogą stanowić ku temu podstawy. Zaś do ustalenia stanu świadomości spadkodawcy wymagane były wiadomości specjalne, jakimi dysponują biegli.

Sąd częściowo dał wiarę zeznaniom świadka A. W., nie dając im wiary odnośnie tego, że spadkodawca w dniu 5 sierpnia 2016 roku nie wyjeżdżał na wózku z sali, na której przebywał oraz że w tym dniu na pewno przy spadkodawcy nie przebywały 3 osoby. Powyższe było sprzeczne z zeznaniami świadków, którzy w tymże dniu spadkodawcę odwiedzili, tj. P. G., A. B., B. W., M. K. (3), jak również z zeznaniami świadka B. B. (1), pielęgniarki, która obok świadka A. W., monitorowała pacjentów znajdujących się na sali, na której przebywał spadkodawca oraz z zeznaniami lekarza M. W.. Jak zeznali świadkowie P. G., A. B., B. W., M. K. (3), ich spotkanie ze spadkodawcą odbyło się w oddzielnym pokoju, a nie na sali, na której stale spadkodawca przebywał, natomiast świadek B. B. (1) zeznała, że w dniu 5 sierpnia 2016 roku spadkodawca był poza ww. salą, gdyż miał w tymże dniu gości, w tym P. G., z którymi spotkał się we wnęce na korytarzu, gdzie pacjenci spotykają się z rodzinami. Dodatkowo o spotkaniu spadkodawcy z P. G. zeznał świadek M. W., który wiedzę o powyższym powziął z relacji innego lekarza, pełniącego dyżur w tym dniu. Sąd uznał zatem, że o okoliczności, że spadkodawca w dniu 5 sierpnia 2016 roku spotkał się z czterema osobami poza salą, świadek A. W. mogła nie wiedzieć, bądź jej nie pamiętać.

Zeznania świadka J. P. (2) nie były przydatne, gdyż świadek nie pamiętała spadkodawcy jako pacjenta i nie zajmowała się salą monitorowaną w czasie, kiedy przebywał na niej spadkodawca.

Sąd oparł się nadto na zapewnieniu spadkowym odebranym od M. K. (1), uznając je za wiarygodne. W ocenie Sądu zapewnienie to znajduje potwierdzenie w dołączonych do akt sprawy dokumentach stanu cywilnego.

Z uwagi na konieczność ustalenia wiadomości specjalnych, tj. ustalenia, czy w okresie od dnia 11 kwietnia 2016 roku do dnia 10 sierpnia 2016 roku, a w szczególności w dniach 11 kwietnia 2016 roku, 5 sierpnia 2016 roku, 6 sierpnia 2016 roku, 8 sierpnia 2016 roku, spadkodawca A. K. posiadał zdolność testowania, tj. czy stan jego zdrowia pozwalał mu na świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli oraz czy w powyższym okresie spadkodawca mógł pozostawać w sytuacji przymusu psychicznego lub groźby, Sąd dopuścił dowód z opinii łącznej biegłych z zakresu psychologii, psychiatrii i kardiologii. W sprawie nie było możliwości przeprowadzenia opinii łącznej biegłych z trzech ww. specjalizacji, zatem w sprawie została sporządzona opinia łączna biegłego z zakresu psychiatrii i biegłego z zakresu psychologii oraz osobno opinia biegłego z zakresu kardiologii. Zarówno opinia biegłego z zakresu kardiologii B. Ż., jak i opinia łączna biegłego z zakresu psychiatrii R. W. i biegłego z zakresu psychologii P. B. (1), wraz z opiniami uzupełniającymi zostały przez Sąd uznane za miarodajne, gdyż były jasne, pełne i bez sprzeczności. Biegli posiadają odpowiedni poziom wiedzy i doświadczenia w zakresie opiniowania w podobnych sprawach. Powyższe opinie zostały sporządzone rzetelnie i udzielały wyczerpujących odpowiedzi na zadane pytania, w sposób umożliwiający prześledzenie toku rozumowania biegłych. W ocenie Sądu opinie pozwoliły w sposób jednoznaczny ustalić okoliczności wymagające wiedzy specjalnej. Równocześnie nie zachodziły żadne powody osłabiające zaufanie do wiedzy, kompetencji, doświadczenia czy bezstronności sporządzających je biegłych.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. Sąd pominął dowód z opinii uzupełniającej łącznej biegłego sądowego z zakresu psychiatrii R. W. i biegłego sądowego z zakresu psychologii P. B. (1) zawnioskowany przez uczestniczkę M. K. (1) w piśmie datowanym na 22 lutego 2022 roku oceniając, że dowód ten nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, jak również że dowód ten zmierzał jedynie do przedłużenia postępowania.

Sąd oddalił wniosek o przesłuchanie świadka W. T. i świadka P. L. (k.1733), uznając, że okoliczności, na które dowody z zeznań ww. świadków zostały zgłoszone, nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Dowód z zeznań świadka P. L. został zgłoszony na okoliczność ustalenia faktów potwierdzających negatywne nastawienie testatora do ustanowienia fundacji oraz na okoliczność więzi łączących świadka ze spadkodawcą (k.1655). Przedmiotem niniejszego postępowania było stwierdzenie nabycia spadku po A. K. oraz ogłoszenie testamentów spadkodawcy, w związku z czym nastawienie spadkodawcy do ustanowienia fundacji pozostawało irrelewantne z punktu widzenia przedmiotu sprawy, skoro taką fundację spadkodawca w istocie powołał w testamencie z dnia 11 kwietnia 2016 roku. Z kolei mając na uwadze, że ustanowienie fundacji i powołanie jej na spadkobiercę było nieskuteczne, wobec niedochowania warunku wynikającego z art. 927 § 3 k.c., a spadkodawca pozostawił inny ważny testament, brak było podstaw do czynienia rozważań odnośnie nastawienia testatora (zgodnie z treścią art. 948 k.c.), skoro wola spadkodawcy wyrażona w tymże testamencie była wyraźna i nie budziła wątpliwości. Brak było również podstaw do dopuszczenia dowodu z zeznań świadka P. L. na okoliczność więzi łączących świadka ze spadkodawcą, skoro świadek nie był ani osobą, na rzecz której spadkodawca dokonał rozrządzeń testamentowych, ani stroną zainteresowaną w sprawie, a ustalenie więzi łączących go ze spadkodawcą nie pozostawało w związku z przedmiotem postępowania. Z kolei dowód z zeznań świadka W. T. został zgłoszony na okoliczność decyzji spadkodawcy co do woli rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci (k.1661). Wskazać należy, że przeprowadzenie tego dowodu również nie było konieczne dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem wola spadkodawcy w niniejszej sprawie pozostawała wyraźna i nie było w tym zakresie potrzeby uzupełniania materiału dowodowego zeznaniami ww. świadka, przy czym ustalenie ważności i skuteczności oświadczeń woli złożonych przez spadkodawcę w treści poszczególnych testamentów pozostawała w gestii Sądu.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. Sąd pominął dowód z przesłuchania B. G. i P. A. oceniając, że dowody te nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, jak również że dowody te zmierzały jedynie do przedłużenia postępowania. W szczególności należy bowiem przywołać, że przeprowadzone postępowanie dowodowe, o czym będzie mowa poniżej, było wystarczające do stwierdzenia, że testament z dnia 1 lipca 2014 r. nie wyczerpywał prawie całego majątku spadkodawcy i zbędnym było przeprowadzanie dalszych czynności dowodowych na potwierdzenie tej okoliczności. Jednocześnie w świetle poniższej oceny prawnej co do skuteczności ustanowienia spadkobiercą Fundacji im. M. K. (2), bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostawała kwestia ewentualnych ustaleń spadkodawcy co do projektu statutu tej Fundacji.

Sąd zważył, co następuje.

Polskie prawo przewiduje dwa źródła powołania do spadku: przepisy ustawy oraz wolę spadkodawcy wyrażoną w testamencie odpowiadającym wymaganiom formalnym (art. 926 § 1 k.c.). Ustawodawca daje pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu przez spadkodawcę w testamencie.

Dopiero gdy spadkodawca w ogóle nie sporządził testamentu, lub gdy testament sporządzony przez niego okazał się nieważny lub bezskuteczny, bądź też gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe (art. 926 § 2 k.c.).

Zgodnie z art. 947 k.c., jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

W niniejszej sprawie ustalono, że spadkodawca A. K. sporządził 3 testamenty własnoręczne: z dnia 29 października 1989 roku, 1 lipca 2014 roku oraz 11 kwietnia 2016 roku, a także trzy testamenty ustne: z dnia 5 sierpnia 2016 roku, z dnia 6 sierpnia 2016 roku oraz z dnia 8 sierpnia 2016 roku.

Wnioskodawczyni B. G. wnosiła o stwierdzenie, że spadek po spadkodawcy A. K., na podstawie testamentu z dnia 11 kwietnia 2016 roku nabyła w całości Fundacja im. M. K. (2), ustanowiona tymże testamentem. Uczestniczka M. K. (1) wnosiła o stwierdzenie, że spadek na podstawie ustawy nabyła ona jako żona spadkodawcy - w całości, natomiast uczestnik Skarb Państwa - Wojewoda (...) wnosił o stwierdzenie, że spadek na mocy testamentu ustnego z dnia 5 sierpnia 2016 roku nabył w całości Skarb Państwa - Wojewoda (...). Uczestniczka P. B. (1) wskazała, że nie kwestionuje testamentu pisemnego z dnia 11 kwietnia 2016 roku, jednakże z uwagi na to, że powołana tymże testamentem Fundacja, nie została w ustawowym terminie wpisana do rejestru fundacji, nie może być spadkobiercą. Uczestniczka nie kwestionowała również treści testamentu pisemnego z dnia 1 lipca 2014 roku, jednak wskazała, że spadkodawca nie rozporządził w nim „prawie całym” majątkiem, wobec czego ww. testament zawiera jedynie zapis, a nie powołanie do spadku. W ocenie uczestniczki, w niniejszej sprawie winno dojść do spadkobrania ustawowego.

W myśl art. 952 § 1 - 3 k.c., jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków (§ 1). Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie (§ 2). W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków (§ 3).

Zgodnie z art. 945 § 1 k.c., testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1)  w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,

2)  pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,

3)  pod wpływem groźby.

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż nie budziło wątpliwości Sądu, że w dniach 5,6 i 8 sierpnia 2016 roku zaistniały okoliczności, które uzasadniały sporządzenie przez spadkodawcę testamentów w szczególnej formie tj. w formie ustnej, zamiast w formie zwykłej. Całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności dokumentacja medyczna spadkodawcy, zeznania świadków, jak i opinie biegłych potwierdzają, że spadkodawca w ww. dniach mógł mieć obawę rychłej śmierci, nadto bez wątpienia stan zdrowia spadkodawcy uniemożliwiał sporządzenie przez niego testamentu w zwykłej formie, tj. zarówno w formie testamentu własnoręcznego, jak i testamentu notarialnego. Podkreślenia wymaga, że próba sporządzenia testamentu notarialnego w dniu 9 sierpnia 2016 roku przez notariusza E. D. okazała się bezskuteczna, co jedynie dodatkowo potwierdza okoliczność, że w ww. dniach spadkodawca w istocie nie miał możliwości sporządzenia testamentu w formie zwykłej.

Sporządzona w niniejszej sprawie opinia łączna biegłego sądowego z zakresu psychiatrii i biegłego sądowego z zakresu psychologii wykazała, że w dniach 5, 6 i 8 sierpnia 2016 roku spadkodawca A. K. z uwagi na somatogenne zaburzenia świadomości, miał zniesioną zdolność do swobodnego podejmowania decyzji i wyrażania woli. Powyższe wnioski biegłego psychiatry i biegłego psychologa dodatkowo potwierdza treść opinii biegłego sądowego z zakresu kardiologii, który wskazał, że z uwagi na wciąż pogarszający się stan zdrowia i opisywany w raportach okresowo nielogiczny kontakt, od dnia 6 sierpnia możliwości testowania spadkodawcy były istotnie ograniczone (biegły wskazał, że spadkodawca mógł okresowo mieć możliwości testowania, ale biegły nie był w stanie precyzyjnie określić, kiedy miały miejsce okresy lepszego kontaktu słowno-logicznego ze zmarłym, a więc, czy był to akurat moment testowania), natomiast biegły w sposób jednoznaczny wykluczył, aby począwszy od dnia 7 sierpnia 2016 roku spadkodawca miał możliwość jakiegokolwiek świadomego testowania. Wobec powyższego Sąd zważył, że co do testamentów z dnia 5,6 i 8 sierpnia 2016 roku ziściła się przesłanka o której mowa w art. 945 § 1 pkt 4) k.c., a zatem że w ww. dniach spadkodawca znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Co za tym idzie, należało uznać, że ww. testamenty spadkodawcy są nieważne i nie wywołują żadnych skutków prawnych.

W tym momencie, pomijając kwestię nieważności ww. testamentów, dodatkowo należy zwrócić uwagę, iż nawet gdyby przyjąć, że ostatni z testamentów, tj. testament z dnia 8 sierpnia 2016 roku (k.1155) jest ważny, to i tak nie wywoływałby on żadnych skutków prawnych, jako sporządzony z uchybieniem wymagań formalnych.

Przedmiotowy testament nie jest testamentem holograficznym, o którym mowa w art. 949 § 1 k.c., gdyż co prawda, został on własnoręcznie podpisany przez spadkodawcę, nie został on jednak przez spadkodawcę spisany w całości pismem ręcznym, gdyż w istocie został on spisany przez B. W., o czym wprost przesądza jego treść („Ja, B. W. (…) spisuję (…)”), a okoliczność tę dodatkowo potwierdzają zeznania świadków B. W. i M. Z.. Jeżeli uznać, że ww. dokument jest jedynie dokumentem stwierdzającym treść oświadczenia ostatniej woli spadkodawcy (tj. stwierdzającym treść testamentu ustnego), o którym mowa w art. 952 § 2 k.c., to i tak testament ten nie spełnia warunków formalnych dla uznania jego skuteczności. Art. 952 § 1 k.c. dla skuteczności testamentu ustnego wymaga jednoczesnego uczestnictwa co najmniej trzech świadków w momencie ogłaszania przez spadkodawcę jego ostatniej woli. Tymczasem, jak wynika z zeznań świadka B. W. i świadka M. Z., w dniu 8 sierpnia 2016 roku przy „ogłaszaniu ostatniej woli” przez A. K. byli obecni jedynie B. W. i M. Z., a więc dla skuteczności testamentu brakowało obecności trzeciego świadka. Dokument „stwierdzający” ostatnią wolę spadkodawcy datowany na 8 sierpnia 2016 roku nie został podpisany przez B. W. i M. Z., zatem w tym zakresie dokument ten nie spełniał również przesłanek z art. 952 § 2 k.c. Oczywiście, w takim razie treść testamentu może zostać stwierdzona poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem, jednakże w realiach przedmiotowej sprawy byłoby to niezasadne, skoro z jednej strony testament ten i tak nie wywołałby żadnych skutków prawnych z uwagi na nieodpowiednią liczbę osób „przybranych” na świadków testamentu, a z drugiej strony, skoro testament był nieważny przez wzgląd na to, że spadkodawca w chwili testowania znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Uznając nieważność testamentów z dnia 5,6 i 8 sierpnia 2016 roku, należy „cofnąć się” do testamentu własnoręcznego spadkodawcy z dnia 11 kwietnia 2016 roku i rozważyć, czy ustanowienie spadkobiercy, dokonane tymże testamentem, jest skuteczne.

W pierwszej kolejności wspomnieć należy, iż ze sporządzonej w sprawie opinii łącznej biegłego sądowego psychiatry i biegłego sądowego psychologa wynika, że A. K. w dniu 11 kwietnia 2016 roku nie znajdował się w stanie wyłączającym możliwości świadomego i swobodnego podejmowania decyzji i wyrażenia woli. Podobne wnioski wynikają z opinii biegłego sądowego z zakresu kardiologii, który wskazał, że z uwagi na swój stan kardiologiczny, spadkodawca w dniu 11 kwietnia 2016 roku miał pełne możliwości testowania - na pewno w okresie od godz. 16:30, gdyż o tej godzinie spadkodawca wypisał się ze szpitala na własne żądanie, a lekarz dyżurny zezwolił na taki wypis, natomiast nie ma pewności odnośnie możliwości testowania spadkodawcy do godz. 16:30, gdyż wpisy pielęgniarskie z tego dnia mówią o kontakcie logicznym okresowo utrudnionym. Z uwagi na powyższe należy wskazać, że brak jest podstaw do stwierdzenia zaistnienia przesłanki, o której mowa w art. 945 § 1 pkt 1) k.c., implikującej uznanie testamentu własnoręcznego spadkodawcy z dnia 11 kwietnia 2016 roku za nieważny.

Przechodząc do rozważań odnośnie treści rozrządzenia na wypadek śmierci dokonanego testamentem z dnia 11 kwietnia 2016 roku należy wskazać, iż przedmiotowym testamentem A. K. do całego swojego majątku jako spadkobiercę powołał Fundację (...). W dacie sporządzenia ww. testamentu przedmiotowa Fundacja nie istniała, ale została nim ustanowiona. Celem Fundacji miał być zarząd spuścizną twórczą, dorobkiem naukowym i twórczością organizacyjną A. K. w strukturze (...) Architektury (...) w (...), które było we własności, posiadaniu i zarządzie spadkodawcy. Wykonawcą ww. testamentu i zarządcą Fundacji spadkodawca ustanowił B. G., jej też polecił jej organizację. Z kolei sformułowanie statutu Fundacji spadkodawca pozostawił P. A..

Zgodnie z art. 927 § 3 k.c., fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Fundacja ustanowiona w testamencie ma warunkową zdolność do dziedziczenia, co oznacza, że dziedziczy po danym spadkodawcy tylko wówczas, jeżeli zostanie wpisana do stosownego rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu, uzyskując w ten sposób podmiotowość prawną. Podobnie jak w odniesieniu do zdolności do dziedziczenia jako atrybutu dziecka poczętego (zob. Nb 4), tak i w przypadku ziszczenia się warunku zawieszającego, o którym mowa w art. 927 § 3 KC, występuje tu skutek wsteczny (w stosunku do chwili ziszczenia się warunku), ponieważ przyjmuje się, że fundacja nabyła spadek już w chwili otwarcia spadku, zgodnie z art. 925 KC. Dla biegu wspomnianego 2-letniego terminu znaczenie ma wyłącznie data ogłoszenia testamentu, natomiast chwila otwarcia spadku jest tu irrelewantna (M. Zelek, (w:) M. Gutowski (red.), komentarz do art. 927 KC, t. III, wyd. 3, 2022, Legalis).

Testament własnoręczny spadkodawcy z dnia 11 kwietnia 2016 roku został otwarty i ogłoszony przez sędziego sądu rejonowego Radosława Tukaja na rozprawie dniu 31 marca 2017 roku (protokół, k.76-77), zatem to od tej daty zaczął swój bieg 2-letni termin na wpisanie fundacji do rejestru, wskazany w treści art. 927 § 3 k.c. Bezspornym pozostaje, że do dnia upływu ww. terminu (tj. do dnia 31 marca 2019 roku), jak również do dnia wydania postanowienia kończącego w niniejszej sprawie, Fundacja ustanowiona testamentem z dnia 11 kwietnia 2016 roku nie została wpisana do rejestru fundacji prowadzonego przez Krajowy Rejestr Sądowy. Z tego powodu należało uznać, że Fundacja (...), w związku z treścią art. 927 § 3 k.c., nie może zostać uznana za spadkobiercę A. K..

W tym momencie należy wskazać, że brak było podstaw do uwzględnienia żądania wskazanego przez pełnomocnika wnioskodawczyni w piśmie z dnia 4 kwietnia 2022 roku, tj. stwierdzenia, że spadek po A. K. na podstawie testamentu z dnia 11 kwietnia 2016 roku nabyła w całości Fundacja (...). Fundacja (...) została wpisana do rejestru fundacji Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 20 czerwca 2002 roku (KRS: (...)), tymczasem z treści testamentu z dnia 11 kwietnia 2016 roku bezsprzecznie wynika, że Fundacja, którą spadkodawca powołał na spadkobiercę, w dacie sporządzenia testamentu jeszcze nie istniała, została powołana dopiero w tymże testamencie, a zarówno sformułowanie statutu, jak i organów fundacji spadkodawca pozostawił P. A.. Wskazanej w treści testamentu z dnia 11 kwietnia 2016 roku Fundacji nie można utożsamiać z istniejącą już Fundacją, wskazaną przez pełnomocnika wnioskodawczyni również z uwagi na rozbieżność w ich nazewnictwie. W testamencie z dnia 11 kwietnia 2016 roku spadkodawca jako spadkobiercę powołał „Fundację im. M. K. (2)”, natomiast pełnomocnik wnioskodawczyni wnosił o stwierdzenie, że spadek po A. K. nabyła Fundacja (...). Z powyższych względów nie można zatem uznać, że na mocy testamentu z dnia 11 kwietnia 2016 roku spadkodawca do całości spadku powołał Fundację (...).

Mając powyższe na uwadze, w dalszej kolejności należało rozważyć, czy skuteczne powołanie spadkobierców przez A. K. nastąpiło na mocy wcześniejszego testamentu własnoręcznego spadkodawcy – testamentu z dnia 1 lipca 2014 roku.

W przedmiotowym testamencie spadkodawca wskazał, że w razie swojej śmierci, na własność swojej żonie M. K. (1) przekazuje połowę należnej mu nieruchomości położonej w (...) koło G. (woj. (...)) oraz wyposażenie mieszkania służbowego znajdującego się w (...) w W., przy ul. (...), z zastrzeżeniem, że 10 obrazów jego pędzla tamże znajdujących się otrzyma B. G., natomiast 4 obrazy jego autorstwa otrzyma jego siostrzenica P. B. (1). Ponadto spadkodawca wskazał, iż jego życzeniem jest, aby posiadłość w (...), będąca (...) Architektury (...) w (...) jako całość stała się własnością Narodu Polskiego, natomiast wybór instytucji uzależniony będzie od woli M. K. (1).

Wobec powyższego należało ocenić charakter rozrządzeń dokonanych ww. oświadczeniem woli spadkodawcy. W treści testamentu z dnia 1 lipca 2014 roku spadkodawca nie wskazał bezpośrednio, że do całości spadku powołuje danego spadkobiercę, natomiast wskazał, co ma się stać w razie jego śmierci z konkretnymi przedmiotami majątkowymi wchodzącymi w skład spadku. W ocenie Sądu, oświadczenia spadkodawcy zawarte w testamencie z dnia 1 lipca 2014 roku rodzą wątpliwość, czy testament zawiera powołanie do spadku, czy też ustanowienie określonych zapisów, co stanowi przesłankę do rozważenia zastosowania art. 961 k.c. (zob. Postanowienie SN z 13.05.2005 r., IV CK 662/04, LEX nr 1111003.)

W myśl art. 961 k.c., jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

O tym, czy przedmioty majątkowe przeznaczone określonej osobie w testamencie wyczerpują prawie cały spadek, decyduje stosunek wartości tych przedmiotów do wartości przedmiotów pominiętych przez spadkodawcę. Nie jest decydująca wartość konkretnego pominiętego przedmiotu, lecz proporcja porównywanych wartości, gdyż reguła interpretacyjna przewidziana w art. 961 k.c. znajduje zastosowanie, jeżeli wartość przedmiotów pominiętych w zestawieniu z wartością przedmiotów wymienionych w testamencie jest nieistotna. (zob. postanowienie SN z 14.07.2005 r., III CK 694/04, LEX nr 604040). Przedmioty majątkowe pominięte przez spadkodawcę muszą mieć nie tylko wartość niższą niż wartość przedmiotów, które przeznaczono dla określonej osoby, ale wyraźna dysproporcja tych wartości musi być widoczna dla każdego, a wartość przedmiotów pominiętych musi być znikoma. Można by powiedzieć, że przedmioty pominięte stanowią swoisty "margines" całego majątku spadkowego. (zob. postanowienie SN z 23.02.2005 r., III CK 298/04, LEX nr 149589).

Jak w niniejszej sprawie ustalono, w skład spadku po A. K. wchodzi m.in. udział 1/2 w prawie własności nieruchomości gruntowych zabudowanych, położonych w miejscowości N. w gminie G., które tworzą (...) Architektury (...) o wartości 1.327.545 zł, udział 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu w budynku przy ul. (...) nr (...) w W., wyposażenie mieszkania służbowego spadkodawcy, położonego przy ul. (...) w W. o łącznej wartości ok. 55.800 – 70.300 zł, prawa autorskie z publikacji spadkodawcy w postaci m.in. książek i podręczników oraz środki pieniężne w kwocie 56.507,52 zł znajdujące się na rachunku bankowym spadkodawcy prowadzonym przez (...) S.A. w W.. W treści testamentu z dnia 1 lipca 2014 roku spadkodawca wskazał, że „przekazuje” żonie M. K. (1) ww. udział 1/2 w nieruchomościach gruntowych położonych w miejscowości N. w gminie G., jak również wyposażenie mieszkania służbowego spadkodawcy (z zastrzeżeniem dotyczącym 14 obrazów). Mając na uwadze, że poza powyższymi składnikami spadku, w jego skład wchodzą m.in. również udział 1/2 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, prawa autorskie spadkodawcy oraz środki pieniężne w kwocie 56.507,52 zł, nie można uznać, że przedmioty majątkowe „przekazane” M. K. (1), wyczerpują prawie cały spadek. Jak wskazano wyżej, w takim wypadku, dysproporcja pomiędzy wartością przedmiotów wymienionych w testamencie a wartością przedmiotów pominiętych, musi być znacząca, widoczna dla każdego, przy czym wartość przedmiotów pominiętych musi być znikoma, marginalna. Nie sposób uznać, że zarówno udział w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, prawa autorskie spadkodawcy, jak i kwota 56.507,52 zł są składnikami spadku o wartościach marginalnych. Co prawda, nie jest znana wartość praw autorskich spadkodawcy, a nawet dokładna ilość publikacji, z którymi te prawa są związane (wnioskodawczyni B. G. wskazała, że tych publikacji jest ok. 500 – lista, k. 104 oraz lista k.1435, natomiast uczestniczka M. K. (1) – że jest ich ok. 250 – pismo, k.1609-1610), natomiast przyjmując, że było ich co najmniej 250, to i tak nie budzi wątpliwości Sądu, że wartości tychże praw autorskich nie można uznać za znikome. Również, z oczywistych względów, nie sposób uznać wartości udziału w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu za znikomą. Zbędne zaś dla rozstrzygnięcia w sprawie było ustalenie, jaką dokładnie wartość ma ten udział.

Skoro brak jest przesłanek do przyjęcia, że przedmioty majątkowe „przekazane” M. K. (1) wyczerpują prawie cały spadek, to do dziedziczenia spadku powołani są spadkobiercy ustawowi, którzy jedynie zobowiązani są do wydania zapisu osobie wskazanej w testamencie. (zob. postanowienie SN z 29.11.1977 r., III CRN 291/77, OSPiKA 1978, nr 9, poz. 167, postanowienie SN z 19.08.2009 r., III CSK 7/09, LEX nr 533130.)

W myśl art. 925 k.c., spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Chwilą tą zaś jest zgodnie z art. 924 k.c. śmierć spadkodawcy. To właśnie chwila śmierci spadkodawcy przesądza o kręgu spadkobierców uprawnionych do dziedziczenia, jak i o składzie majątku spadkowego. Nie może zatem być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani też osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje (art. 927 § 1 k.c.).

Zgodnie z przepisami obowiązującymi w dacie śmierci A. K., w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych (art. 931 § 1 zdanie pierwsze k.c.). W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice (art. 932 § 1 k.c.). Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku (art. 932 § 2 zdanie pierwsze k.c.). Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych (art. 932 § 4 k.c.). Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy (art. 932 § 5 k.c.). Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku (art. 933 § 1 k.c.).

A. K. nie miał dzieci, w tym dzieci przysposobionych i pozamałżeńskich, a w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z M. K. (1). Rodzice spadkodawcy zmarli przed nim. Spadkodawca miał jedną siostrę E. P., która zmarła przed nim. E. P. pozostawiła jedną córkę P. B. (1). W tym stanie rzeczy należało stwierdzić, że spadek po A. K. na mocy ustawy nabyła żona spadkodawcy M. K. (1) oraz jego siostrzenica P. B. (1), każda z nich po 1/2 części spadku. Udziały spadkowe spadkobierczyń zostały określone w oparciu o treść art. 933 § 1 k.c. Z kolei na podstawie art. 1015 k.c., nabycie spadku przez M. K. (1) nastąpiło wprost, zaś przez P. B. (1) z dobrodziejstwem inwentarza.

Jak już ustalono, rozrządzeń dokonanych przez spadkodawcę w testamencie z dnia 1 lipca 2014 roku nie można było uznać za powołanie do spadku. Należy zaś wskazać, że zarówno rozrządzenie dotyczące „przekazania” M. K. (1) udziału 1/2 w prawie własności nieruchomości położonej w miejscowości N. w gminie G. oraz wyposażenia mieszkania służbowego, jak i rozrządzenia dotyczące „przekazania” 10 obrazów B. G. i 4 obrazów P. B. (1) są skuteczne, jednak stanowią one na mocy art. 968 k.c. zapisy zwykłe. Podkreślenia jednak wymaga, że rozrządzenia dokonane na rzecz M. K. (1) i P. B. (1), mają charakter tzw. testamentowego zapisu naddziałowego, co oznacza, że każda ze spadkobierczyń, poza odpowiednim udziałem w spadku, posiada również względem drugiej ze spadkobierczyń roszczenie z dokonanego na rzecz każdej z nich zapisu, który nie podlega wliczeniu do przysługującego każdej z nich udziału spadkowego. (K.Osajda, komentarz do art. 968 k.c., (w:) Komentarz KC red. serii Osajda/red. tomu Borysiak, 2021, wyd. 29, Legalis, M. Zelek, komentarz do art. 968 k.c., (w:) Komentarz KC , red. M. Gutowski, t. III, 2022, Legalis). Poza ww. zapisami naddziałowymi, pozostaje zapis dokonany na rzecz uczestniczki B. G. i z tego tytułu spadkobierczynie są zobowiązane do spełnienia świadczenia (w postaci przekazania z majątku spadkowego 10 obrazów autorstwa spadkodawcy) na rzecz tejże uczestniczki.

W związku z tym, że z chwilą otwarcia spadku, z tytułu zapisu zwykłego, zapisobierca nie nabywa prawa własności danego przedmiotu wchodzącego w skład spadku, a jedynie odpowiednie roszczenie w stosunku do spadkobierców do spełnienia określonego świadczenia majątkowego, to po pierwsze należy wskazać, że dla dokonania zapisu na rzecz M. K. (1) w zakresie „przekazania” udziału 1/2 w prawie własności nieruchomości położonej w miejscowości N. w gminie G., nie było potrzeby zachowania formy aktu notarialnego (jak ma to miejsce w przypadku zapisu windykacyjnego), a po drugie należy zwrócić uwagę, że w takim wypadku, w postanowieniu kończącym postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku brak jest podstaw do sformułowania rozstrzygnięć dotyczących „nabycia” przez każdego z zapisobierców dokonanych na ich rzecz zapisów.

Poza powyższymi rozrządzeniami, w testamencie z dnia 1 lipca 2014 roku, spadkodawca A. K. wskazał, iż jego życzeniem jest, aby posiadłość w (...), będąca (...) (...) w (...) jako całość stała się własnością Narodu Polskiego, natomiast wybór instytucji uzależniony będzie od woli M. K. (1). Tego rodzaju rozrządzenie testamentowe należy uznać za polecenie, uregulowane w art. 982 k.c., zgodnie z którym spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).

W tym stanie rzeczy i na podstawie powołanych przepisów, Sąd orzekł jak w pkt. 1 postanowienia.

O kosztach postępowania w pkt. 2 postanowienia Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., orzekając, iż wnioskodawczyni i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie. Sąd miał w tym zakresie na względzie, że zarówno wnioskodawczyni, jak i uczestnicy byli w równym stopniu zainteresowani uzyskaniem orzeczenia w niniejszej sprawie, zatem każdy z nich winien ponieść koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

Zgodnie z art. 83 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jeżeli przepisy ustawy przewidują obowiązek działania i dokonywania czynności połączonej z wydatkami z urzędu, sąd zarządzi wykonanie tej czynności, a kwotę potrzebną na ich pokrycie wykłada tymczasowo Skarb Państwa. Dotyczy to także dopuszczenia i przeprowadzenia przez sąd z urzędu dowodu niewskazanego przez stronę (ust. 1). W orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd orzeka o poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach, stosując odpowiednio przepisy art. 113 (ust. 2).

W myśl art. 113 ust. 1 tejże ustawy, kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.

Co do zasady, jak wskazano wyżej, wnioskodawczyni i uczestnicy byli w równym stopniu zainteresowani uzyskaniem orzeczenia w niniejszej sprawie, jednakże rozstrzygając w przedmiocie zwrotu wydatków, ponoszonych tymczasowo przez Skarb Państwa – Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, Sąd wziął pod uwagę, iż w niniejszej sprawie to jedynie uczestniczka M. K. (1) i uczestniczka P. B. (1) nabyły spadek po A. K. w udziałach po 1/2, zatem to właśnie spadkodawczynie winny ostatecznie ponieść wydatki, tymczasowo ponoszone w niniejszej sprawie przez Skarb Państwa – Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, odpowiednio do wielkości nabytych przez siebie udziałów spadkowych. Na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., Sąd w punktach 3 i 4 postanowienia rozstrzygnął jedynie o zasadach poniesienia przez spadkobierczynie kosztów tymczasowo ponoszonych w niniejszej sprawie przez Skarb Państwa - Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł, jak w sentencji postanowienia.

ZARZĄDZENIE

1.  (...),

2.  (...)),

3.  (...),

4.  (...).